|
Covid-19 và những
biến số khó lường
Nguyễn Quang Dy
“Một
xã hội lành mạnh không nên chỉ có một tiếng nói”
(Bs Lý Văn Lượng).
Trước giao thừa năm Canh Tý (2020), khi Hà Nội chuẩn bị bắn pháo hoa để
tiễn năm cũ (con heo) và đón năm mới (con chuột) thì trời bỗng nổi sấm
chớp và mưa rào như giữa mùa hè. Một hiện tượng lạ chưa bao giờ thấy! Dù
đó là do biến đổi khí hậu hay Thượng đế báo hiệu điềm gở cho năm mới
(như “một năm vi-rút”), biến cố Đồng Tâm gây đổ máu đã được bồi tiếp
bằng dịch Vũ Hán gây hoảng loạn, như là “khủng hoảng kép” (double
crises).
Kể từ khi dịch bùng phát tại Vũ Hán cách đây hơn hai tháng, thế giới chỉ
biết là Coronavirus, nay gọi là Covid-19. Trung Quốc và thế giới chỉ
biết rất ít về vi-rút mới. Trong khi nhiều câu hỏi vẫn chưa được giải
đáp, thì vi-rút mới này đã trở thành “yếu tố thay đổi to lớn” làm bộc lộ
“gót chân A-Sin” của Trung Quốc. Covid-19 đã tạo ra một cuộc khủng hoảng
lớn và bước ngoặt mới cho Trung Quốc sau Thiên An Môn, với những biến số
khó lường.
Gót
chân Asin
Theo cập nhật của Worldometer (đến 25/2/2020), có
80.354 ca lây nhiễm và 2.707 ca tử vong. Từ khi bùng phát, vi-rút mới từ
Vũ Hán đã lan ra 40 quốc gia và lãnh thổ, gồm con tàu Diamond Princess
đậu tại cảng Yokohama, với 691 ca lây nhiễm. Đến nay, Việt Nam có 16 ca
lây nhiễm trong khi Hàn Quốc có 977 ca. Việt Nam đã công bố tình trạng
khẩn cấp về y tế và dừng các chuyến bay tới/từ Trung Quốc, nhưng vẫn
chưa đóng cửa biên giới. Trong khi lãnh đạo WHO kêu gọi các nước chuẩn bị
cho đại dịch (pandemic), trong khi chính quyền Mỹ đề nghị Quốc hội chi
2,5 tỷ USD để chống Covid-19, trong khi các nước láng giềng với Trung
Quốc (như Hàn Quốc) đang phải vất vả đối phó với nguy cơ dịch bùng phát,
thì các quan chức y tế Việt Nam tự tin đã “kiểm soát được vi-rút
Covid-19”, và các quan chức giáo dục Việt Nam chủ quan quyết định cho
học sinh đến trường vào ngày 2/3. Phải chăng sự chủ quan và tự tin hơi sớm vì bệnh
thành tích? Với Trung Quốc, Việt Nam là nước láng giềng liền kề về địa
lý, và “cùng chung vận mệnh” về chính trị. Với Hàn Quốc, Việt Nam cũng
có quan hệ gần gũi: có gần 25.000 người Hàn sinh sống ở Việt Nam (là
cộng đồng đông nhất), và có gần 200.000 người Việt sinh sống ở Hàn Quốc
(rất đông). Mỗi ngày có 11 chuyến bay từ Hàn Quốc về Việt Nam, tiềm ẩn
nhiều rủi ro khó lường. Còn quá sớm để chủ quan và tự mãn rằng “Việt Nam
là nước đầu tiên dập được dịch Covid-19”.
Những kết quả ban đầu của Việt Nam là đáng tự hào vì trong gần 2
tuần chỉ có 16 người bị lây nhiễm và nay đã hồi phục, trong khi không có
ca nào bị chết. Nhưng đó cũng có thể là “khoảng lặng trước cơn bão”. Một
số bác sỹ ở Vũ Hán đã cảnh báo là một số bệnh nhân đã phục hồi vẫn có
thể bị tái nhiễm, và thời gian ủ bệnh có thể kéo dài lâu hơn 14 ngày.
Theo James Palmer (Foreign Policy, 12/2/2020), việc tăng đột xuất số ca
lây nhiễm và tử vong chủ yếu là do Trung Quốc thay đổi cách chẩn đoán và
thống kê, trong khi vi-rút này vẫn là một bí ẩn được che đậy làm người
ta nghi ngờ. Neil Ferguson (một chuyên gia về dịch) cho rằng đến nay mới
phát hiện được 10% số ca lây nhiễm và con số tử vong còn khá xa sự thật.
Có 3.000 nhân viên y tế ở Vũ Hán bị lây
nhiễm (gấp đôi con số đã thông báo).
Theo báo cáo của trường đại học Imperial College London (21/2/2020),
“khoảng 2/3 số ca lây nhiễm Covid-19 xuất phát từ Trung Quốc chưa được
phát hiện trên thế giới”. Năm triệu người đã rời khỏi Vũ Hán trước khi
thành phố bị phong tỏa (ngày 23/1). Theo ông Tedros Adhanom
Ghebreyesus
(Tổng giám đốc WHO) “cửa sổ cơ hội đang khép lại” với việc kiểm soát
Covid-19, và các nước cần chuẩn bị cho tình huống có đại dịch
(pandemic).
Covid-19 là một tai họa bất ngờ cho
Trung Quốc, không chỉ thách thức y học hiện đại mà còn đe dọa “trò chơi
vương quyền” của Tập Cận Bình, làm bộc lộ những tử huyệt như “gót chân
A-Sin” của Trung Quốc. Lần này, chắc Trung Quốc không đủ nguồn lực mà họ
đã dựa vào để phục hồi sau khủng hoảng
SARS 17 năm trước. Người Trung Quốc, từ lãnh đạo đến dân thường, từ bác
sỹ đến bệnh nhân, nay đều “bình đẳng” trước Covid-19 và tử thần.
Covid-19 còn mạnh hơn cả một đạo quân lớn với vũ khí hiện đại. Nó không
chỉ lây nhiễm trong nước và trong quân đội Trung Quốc, làm suy yếu sức
chiến đấu của PLA, mà còn lan ra khắp thế giới (đến nay là 37 quốc gia
và vùng lãnh thổ). Nó đe dọa bùng phát tại một số nước khác, với làn
sóng “bài Trung” làm cô lập Trung Quốc, và có thể làm tê liệt các chương
trình mang dấu ấn Tập Cận Bình như “Vành đai Con đường” và “MIC 2025”.
Theo Richard Haass (Chủ tịch CFA),
“Tác động lâu dài nhất đối với Trung Quốc là về chính trị”… Hệ quả của
nó có thể làm tê liệt hệ thống khi Tập củng cố quyền lực, làm các quan
chức địa phương không dám nói thật và làm thật. “Chương trình chống tham
nhũng của Tập thay thế các quan chức có năng lực bằng các quan chức
trung thành”. (How
the coronavirus crisis destroyed the Xi’s myth,
Gordon Watts, Asia Times, February 19, 2020).
Nay Trung Quốc phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu để duy trì nền kinh tế.
Khoảng 20% GDP của Trung Quốc là từ xuất khẩu. Mỹ là thị trường lớn nhất
của Trung Quốc. Nếu chiến tranh thương mại tiếp tục gia tăng sẽ biến khó
khăn kinh tế thành khủng hoảng chính trị. Trung Quốc sẽ bị cô lập và suy
thoái bởi hai “đòn kép” (twin blows) là chiến tranh thương mại và
Covid-19. Hệ quả là “bất an về kinh tế sẽ dẫn đến những vấn đề về an
ninh”.
Dịch Covid-19 bùng phát tuy không phải là vấn đề địa chính trị hay sự
kiện chính trị, nhưng nó có hệ quả địa chính trị và dẫn đến các sự kiện
chính trị. Căng thẳng xã hội có thể làm suy xụp về chính trị (political
implosion). “Covid-19 là giọt nước tràn ly, có thể biến đổi vị thế quốc
tế của Trung Quốc, và làm thay đổi căn bản hệ thống quốc tế”.
(The
Geopolitics of the Novel Coronavirus,
George Friedman, Geopolitical Futures, February 4, 2020).
Từ giấc mơ đến ác mộng Theo Minxin Pei và Nicholas Kristof, Trung Quốc
không học được bài học kinh nghiệm SARS (2002-2003) để đối phó với
Civid-19 tại Vũ Hán (2019-2020). (The
Coronavirus Is a Disease of Chinese Autocracy,
Project Syndicate, January 25, 2020;
Coronavirus Spreads and the World Pays for China’s Dictatorship,
New York Times, January 29, 2020). Vũ Hán, tâm chấn của Covid-19, có vị trí chiến
lược và thu nhập bình quân cao (20.000 USD), nhưng khi vi-rút bùng phát
thì Bắc Kinh không phản ứng kịp thời. Kết quả là năm triệu người hoảng
loạn rời Vũ Hán trước khi bị phong tỏa. Theo Minxin Pei, “Bắc Kinh không
sẵn sàng đối phó với bùng phát có quy mô lớn như vậy”. Sau dịch SARS,
“chưa thấy có sự biến chuyển thực sự nào về cách thức Trung Quốc xử lý
các cuộc khủng hoảng lớn”.
Mixin Pei
nói rằng trong vòng một tháng (từ
giữa tháng 12/2019 đến giữa tháng 1/2020) Trung Quốc đã để mất “cơ hội
vàng” khi chính quyền thẩm vấn và kỷ luật tám bác sỹ về tội “tung tin
đồn” khi họ cảnh báo về vi-rút lạ. Sau mấy tuần bất động và lúng túng
(đến 20/01/2029) số người lây nhiễm đã tăng gấp đôi. Covid-19 làm người
ta nhớ tới tiểu thuyết “The
Eyes of Darkness” của Dean Koontz (1981), làm xuất hiện các thuyết âm
mưu.
Thế giới “hậu sự thật” mà Yuval Harari cảnh báo, với những tin vịt (fake
news) làm thật giả lẫn lộn (half truth) là mảnh đất tốt cho các thuyết
âm mưu. Nhưng không ai có thể xác nhận những thông tin của tỷ phú lưu
vong Quách Văn Quý (Guo Wengui) có cơ sở hay không, hoặc khẳng định bà
Thạch Chính Lệ (Shi Zhengli) phụ trách phòng thí nghiệm P4 ở Vũ Hán có
liên quan đến bùng phát dịch Covid-19 và trở thành “con dê tế thần” hay
không.
Nguyên nhân chính là “lỗi hệ thống” của chế độ tìm cách bưng bít thông
tin để che dấu sự thật, đẫn đến sự “mù lòa của chuyên chế”
(authoritarian blindness). Khi vi-rút mới được phát hiện tại Vũ Hán
(8/12/2019) chính quyền đã bịt miệng các bác sỹ và nhà báo. Khi bắt đầu
có người bị chết (11/1/2020) chính quyền vẫn phủ nhận vi-rút mới có thể
lây từ người sang người. Tình trạng bất động và lúng túng làm cho vi-rút
bùng phát, không thể kiểm soát.
Khi tình hình đã bị mất kiểm soát, với hàng
chụcngàn người bị lây nhiễm và tử vong (đến 20/1) chính quyền buộc phải
có “hành động quyết liệt”, nhưng đã quá muộn. Ngày 6/2, bác sỹ Lý Văn
Lượng (Li Wenliang), một trong tám bác sỹ ở Vũ Hán bị thẩm vấn, đã chết
vì Covid-19 như một kẻ “tử vì đạo”, làm bùng lên một làn sóng phẫn nộ và
tuyệt vọng. Tập Cận Bình và lãnh đạo Bắc Kinh đã bị bất ngờ và lúng túng
đối phó với cơn bão truyền thông. Khi các quan chức Trung Quốc đứng trước một vấn
đề, “họ thường xem vấn đề đó thực chất là kỹ thuật hay chính trị”. Nếu
là chính trị, “họ sẽ đá vấn đề đó lên trên, để chờ quyết định, thường là
rất chậm trong một thể chế quá tập trung”. Trong khi Ian Johnson coi
“chủ nghĩa hành động” (actionism) “là nhu cầu chính trị để cho người
khác thấy mình có hành động”, thì Minxin Pei coi hành động quyết liệt
của Bắc Kinh là “quân sự hóa chính quyền”.
Chiến tranh thương mại
của Mỹ đánh vào kinh tế Trung Quốc khi nó đang chu kỳ suy thoái.
Covid-19 bồi tiếp một đòn nữa làm Trung Quốc lao đao. Sau kỳ nghỉ Tết
Nguyên Đán, chứng khoán Trung Quốc giảm mạnh: Shanghai composite giảm
7.7%, và Shenzhen Component Index giảm 8.5%. Goldman Sachs dự báo tăng
trưởng GDP giảm 0.4% và S&P dự báo tăng trưởng 5% (năm 2020), và
Financial Times dự báo tăng trưởng 4% (năm 2024).
Trung Quốc đóng góp tới 1/3 tăng trưởng toàn cầu
(còn lớn hơn cả Mỹ, EU và Nhật cộng lại), nên tác động toàn cầu của
Covid-19 bùng phát “còn lớn hơn nhiều so với dự kiến” và có thể dẫn
đến sự kiện “Thiên nga đen” (black swan). Covid-19 bùng phát làm
thay đổi triệt để động lực của kinh tế Trung Quốc”.
(Coronavirus
economic impact: Australia could be among world’s hardest hit nations,
Martin Farrer, Guardian, February 7, 2020).
Nhưng điều làm lãnh đạo Trung Quốc lo nhất là sự
bưng bít của chính quyền địa phương về dịch Covid-19, sẽ xô đẩy người
dân Trung Quốc chĩa sự phẫn nộ và tuyệt vọng của họ vào hệ thống chuyên
quyền của Đảng. Vì vậy, Tập phải “chiến đấu trên hai mặt trận” là chống
vi-rút Corona và vi-rút chính trị. (Coronavirus:
what Xi fears most is Chinese turning on the Communist Party,
Wang Xiangwei, South China Morning Post, February 8, 2020).
Giáo sư Hứa Chương Nhuận (Xu
Zhangrun) của Đại học Thanh Hoa đã
bày tỏ sự phẫn nộ và tuyệt vọng khi viết bài tiểu luận “Báo động lây
lan: Khi phẫn nộ vượt qua sợ hãi”. Theo ông, “cả hệ thống đã bất lực.
Điều còn lại là tâm trạng vô vọng”. Đó là “tình trạng thoái hóa giai
đoạn cuối” và “sự vô năng của lú lẫn về tổ chức và bất lực của hệ
thống”. (Viral
Alarm: When Fury Overcomes Fear,
Xu Zhangrun,
China File, February 10, 2020).
Để đối phó, Bắc Kinh đã thay các quan chức đứng đầu Hồ Bắc và Vũ Hán
bằng người thân tín của Tập (13/2/2020), và trấn áp tiếng nói phản biện
của trí thức Trung Quốc, là nạn nhân
của Covid-19 và chế độ chuyên quyền. Hơn 60 học giả các trường đại học
lớn trên thế giới vừa ký vào bức thư ngỏ gửi Tập Cận Bình do giáo sư
Andrew Nathan khởi xướng (22/2/2020) để phản đối việc bắt giam luật sư
Hứa Chí Vĩnh (Xu Zhiyong) và nhóm trí thức.
Covid-19 đã tạo ra thách thức nghiêm trọng đầu tiên trong nước đối với
quyền lực của Tập. Trước sự rạn nứt của Bắc Kinh, Tập đang đứng trước
một cuộc khủng hoảng chính trị tiềm ẩn. Trấn áp xã hội dân sự càng làm
bộc lộ sự bất cập và bất lực của hệ thống khi bị khủng hoảng như SARS
hay Corona. Nói cách khác, Trung Quốc là “người khổng lồ chân đất sét” (Does
China Have Feet of Clay, Joe Nye, Project Syndicate, April 4, 2019).
Phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh về trí tuệ nhân tạo toàn cầu
(9/7/2017 tại Trung Quốc), sử gia Yuval Harari cảnh báo: “thuật toán có
nguy cơ tạo ra nền độc tài số…Điều đó có thể kết thúc rất tồi tệ… Họ đặt
nền văn minh nhân loại trước rủi ro, nếu không có giải pháp, chúng ta sẽ
gặp vấn đề rất lớn... Chúng ta không bao giờ được đánh gía thấp sự ngu
xuẩn của con người”. (Humans
are a post-truth species,
Yuval Harari,
Guardian, August 5, 2018).
Nay người Trung Quốc nhận thấy rằng họ đang phải trả giá cho hệ thống
kiểm duyệt thông tin của Bắc Kinh, rằng chỉ có minh bạch và tự do ngôn
luận mới cứu được họ. Vì không kiểm soát được vi-rút Corona,
Bắc Kinh đang cố kiểm soát vi-rút chính trị để bảo vệ giới lãnh đạo.
Điều đó có nghĩa là chính danh của Tập Cận Bình đang gặp nguy hiểm. Vậy
làm thế nào để Việt Nam tránh được con đường mòn của Trung Quốc và thoát
khỏi nguy cơ?
Biến số khó lường
Khi nói về Trung Quốc, chúng ta phải nghĩ đến Việt Nam. Khủng hoảng
Covid-19 làm bộc lộ sự bất lực của thể chế chính trị lỗi thời, với những
nút thắt làm tắc nghẽn dòng năng lượng như các khối u ác tính. Ông Trần
Quốc Vượng có lý khi nói (2/12/2019) “Cơ
đồ ta xây dựng 75 năm nay sụp đổ hay không cũng do chúng ta thôi, chẳng
phải do kẻ thù đâu. Chẳng ai xâm lược mình… Chẳng ai lật đổ chúng ta
đâu. Ta không làm tốt thì tự ta lật đổ ta thôi”.
Năng lực xử lý khủng hoảng của Việt Nam vẫn
yếu vì thể chế lỗi thời và quản trị kém. Hiện nay, khách Trung Quốc nhập
cảnh Việt Nam không cần visa nên rất rủi ro. Sau bùng phát
Covid-19 và sau khi WHO tuyên bố tình trạng khẩn cấp về y tế toàn cầu,
Việt Nam buộc phải hạn chế nhập cảnh, tuy chưa tuyên bố đóng cửa biên
giới với Trung Quốc (như Nga và Triều Tiên) vì sợ làm mất lòng Trung
Quốc và đình trệ xuất khẩu qua biên giới.
Sau Tết càng rủi ro vì có nhiều lễ hội truyền
thống, làm người dân ham vui chơi và các công ty du lịch ham kinh doanh,
nên có thể “trên bảo dưới không nghe”. Từ sau Tết Nguyên Đán, học sinh
được nghỉ học tiếp đến hết tháng hai. Nếu Bộ Giáo Dục định cho học sinh
đi học trở lại vào ngày 2/3 là một quyết định rất rủi ro. Tình trạng
Covid-19 lây lan nhanh với nguy cơ bùng phát ở Hàn Quốc là một cảnh báo
cho Việt Nam về rủi ro tiềm ẩn.
Trong bối cảnh phải đối phó với sức ép từ hai
phía, Chính phủ Việt Nam “tiến thoái lưỡng nan” (như “catch-22”), nhưng
cần quyết đoán để thoát hiểm. Việc hạn chế hay đóng cửa biên giới để
ngăn chặn dịch lây lan, hay mở cửa vì sức ép của Trung Quốc và cộng đồng
doanh nghiệp, là một quyết định rất khó khăn. Tình trạng khan hiếm khẩu
trang là một ví dụ Việt Nam có thể đối phó thế nào với khủng hoảng
Covid-19 và nạn ô nhiễm không khí.
Việt Nam buộc phải phong tỏa một số địa điểm (như
ở Vĩnh Phúc) và dừng một số hoạt động (như du lịch và giáo dục). Theo
các chuyên gia kinh tế, GDP của Việt Nam năm 2020 sẽ giảm ít nhất 0,4%
(còn 6%), vì phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc. Du lịch chiếm 7% GDP, nên
sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi Covid-19 (dự kiến sẽ mất 6-7 tỷ USD trong
3 tháng tới). Khách Trung Quốc chiếm 1/3 tổng số khách du lịch, nên sẽ
giảm ít nhất là 90%.
Theo ông
Akira Kawamoto (Project
Syndicate, 12/2/2020) việc đóng cửa sẽ gây sốc lớn cho chuỗi cung ứng
toàn cầu tại châu Á. Về xuất khẩu, Đài Loan sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất,
kế đến là Việt Nam, Malaysia, và Hàn Quốc. Về du lịch, Thailand, Việt
Nam, Singapore sẽ bị thiệt hại lớn nhất. Nhưng ông cho rằng “chia sẻ
thông tin với công chúng có thể hiệu quả trong việc kiềm chế bùng phát,
hơn là cách hạn chế tự do đi lại một cách khắt khe”.
Có người lo ngại dịch Covid-19 bùng phát làm “Đồng Tâm có thể bị lãng
quên” và “EVFTA có thể là câu chuyện của hành tinh khác”. Tuy lo ngại đó
phản ánh nguy cơ của Covid-19, nhưng chưa thấy hàm ý và quan hệ nhân quả
của các sự kiện đối với Việt Nam. Ngày 12/2/2020, 401 nghị sĩ EU đã bỏ
phiếu thuận cho EVFTA, với 192 phiếu chống, và 40 phiếu trắng. EVFTA là
cơ hội tốt để Việt Nam giảm phụ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc.
Lời
cuối
Tại Trung Quốc, Covid-19 đã trở thành yếu tố thay đổi to lớn (a huge
game changer), biến “Giấc mơ Trung Quốc” thành cơn ác mộng Vũ Hán, báo
hiệu “màn chót” đang tới gần một sự suy xụp về kinh tế và chính trị. Tại
Việt Nam, biến cố Đồng Tâm được bồi tiếp bằng dịch Vũ Hán gây kinh hoàng
như “khủng hoảng kép”. Vô hình trung Covid-19 đang giúp Việt Nam một cơ
hội tốt và động lực mới để “thoát Trung”, như “hệ quả không định trước”.
Khi Peter Navaro viết cuốn sách “Chết dưới tay Trung Quốc”, chắc ông
không biết có ngày Vũ Hán bị Covid-19 biến thành tử địa. Nay người dân
Vũ Hán và các nơi khác ở Trung Quốc đang trở thành nạn nhân của
Covid-19. Đó là điều mà Bắc Kinh tự chuốc lấy khi lãnh đạo của họ không
xử lý được, để dịch mới bùng phát và biến thành khủng hoảng lớn. Với ý
nghĩa đó, Covid-19 có “công lớn” làm cho người dân Trung Quốc đang tỉnh
ngộ.
Không biết khi nào thì Covid-19 sẽ được kiểm soát và lặng lẽ rút lui sau
khi gây tổn thất to lớn. Có thể vi-rút khác sẽ xuất hiện vì loài người
đã tàn phá và đảo lộn tự nhiên. Covid-19 còn làm cho các người ta hiểu
rằng muốn hoạch định kinh tế trong tương lai phải hiểu về dịch học.
Trung Quốc chắc sẽ không còn giống như trước, và khó có thể bịt được
miệng người dân. Đó là bước ngoặt khi “phẫn nộ vượt qua sợ hãi”, khi bác
sỹ Lý Văn Lượng đã nói lên một sự thật đơn giản trước khi chết: “Một xã
hội lành mạnh không nên chỉ có một tiếng nói”.
Tham khảo
1.
The Wuhan Virus: How to Stay Safe,
Laurie Garrett,
Foreign Policy, January 25, 2020
2.
Coronavirus Is a Disease of Chinese Autocracy,
Minxin Pei,
Project Syndicate, Jan 28, 2020
3.
Coronavirus Spreads and the World Pays for China’s Dictatorship,
Nicholas Kristof, New York Times, January 29, 2020
4.
Xi’s
one-man Rule Hamstrings Coronavirus Response,
Katsuji Nakazawa, Nikkei Asian Review, January 30, 2020
5.
Coronavirus Outbreak Highlights Cracks in Beijing’s Control,
Lenora Chu, Christian
Science Monitor, January 31, 2020
6.
Weak
and Undemocratic Governance is Dangerous for Your Health,
Joshua Kurlantzick, Globalist, February 1, 2020
7. Coronavirus will hit global
growth, Rana Foroohar, Financial Times, February 3, 2020.
8. Coronavirus Crisis Shows
China’s Governance Failure, Li Yuan, NYT,
February 4, 2020
9.
The
Geopolitics of Novel Coronavirus,
George Friedman, Geopolitical Futures, Feb 4, 2020
10.
Coronavirus economic impact: Australia could be among world’s hardest
hit nations,
Martin Farrer,
Guardian, February 7, 2020).
11.
China’s Leader Wages a War on Two Fronts: Viral and Political,
Jeremy Page and Lingling Wei, Wall Street Journal, February 7, 2020
12.
Coronavirus: what Xi fears most is Chinese turning on the Communist
Party,
Wang
Xiangwei, South China Morning Post, February 8, 2020
13. Where’s Xi? China’s Leader
Commands Coronavirus Fight From Safe Heights,
Chris Buckley
and
Steven Lee Myers,
New York Times, February 8, 2020
14. The coronavirus outbreak has
exposed the deep flaws of Xi’s autocracy, Richard McGregor,
Guardian, February 9, 2020.
15.
Coronavirus: China’s Chernobyl moment?
Peter Frankopan, London Times, Feb 9, 2020
16.
Viral
Alarm: When Fury Overcomes Fear,
Xu Zhangrun,
China File, February 10, 2020
17.
As
Numbers Soar, Here’s Everything We Dont Know About the Coronavirus,
James
Palmer, Foreign Policy, February 12, 2020.
18. Economic Consequences of
Coronavirus,
Akira Kawamoto,
Project Syndicate, Feb 12, 2020
19.
A
virus called Wuhan-400 causes outbreak in a Dean Koontz thriller from
1981,
Kate
Whitehead, South China Morning Post, February 13, 2020
20.
Is
Political Change Coming to China?
Yuen Yuen Ang,
Project Syndicate, Feb 14, 2020
21.
Political carnage of China’s coronavirus outbreak is just beginning,
Minxin Pei, Nikkei
Asian Review, February 19, 2020
22.
How
the coronavirus crisis destroyed the Xi’s myth,
Gordon Watts, Asia Times, Feb 19, 2020
23.
China’s Leaders Obsessed
With Secrecy, Frank Ching,
YaleGlobal, February 20,
2020
24.
How
the Coronavirus Revealed Authoritarianisms Fatal Flaw,
Zeynep Tufekci, Atlantic, February 22, 2020
25.
Vietnam is set to lose billions of dollars due to coronavirus, and it's
already feeling the impact of the deadly outbreak,
Kate Taylor,
Business Insider, Februảy 24, 2020,
26.
Wall Street Is Finally Waking Up to the Damage
Coronavirus Could Do, Neil Irwin,
New York Times, February 25, 2020
27.
Coronavirus là tai họa cho Trung Quốc năm
2020, Nguyễn Quang Dy,
Viet-studies, February 3, 2020
NQD. 25/2/2020 |