II.              Vì sao có chiến tranh Nga xâm lưỢc Ukraina 24-02-2022?

Câu hỏi đã được trả lời này, vẫn xin có đôi lời góp thêm.

Đế chế Sa hoàng ra đời từ thế kỷ XVI, với quy mô đã từng là 1/6 địa cầu, từng là đế chế mạnh nhất châu Âu, với hiện thân cuối cùng là siêu cường Liên Xô có ảnh hưởng sâu rộng đối với 1/3 thế giới. Sau chiến tranh thế giới II, Liên Xô đã thách thức mất /còn toàn bộ thế giới tư bản phương Tây. Sự sụp đổ của LX 1991 chỉ là một thất bại tiếp theo của đế chế Sa hoàng trong toàn bộ lịch sử quan hệ của nó với thế giới phương Tây. Hệ quả: Liên bang Nga ngày nay chỉ còn diện tích là 1/9 thế giới. Song bản thân đế chế Sa hoàng vẫn tiếp tục tồn tại dưới dạng siêu cường  Nga hôm nay, tuy rằng vai trò và không gian ảnh hưởng của nó trên thế giới này bị thu hẹp đáng kể.

Sau khi hoàn thành giai đoạn lột xác để trở thành Liên bang Nga, bắt đầu với Putin, đế chế Sa hoàng hôm nay tìm đường phục hưng trong muôn vàn chật vật, và đến hôm nay vẫn không ra khỏi cái bóng đè truyền  kiếp lực bất tòng tâm của dĩ vãng: Nguyên thuỷ đế chế sa hoàng là một đế chế lớn, tạo ra được cho mình sự phát triển toàn diện so với đương thời, song chưa bao giờ là một đế chế đủ mạnh xứng với tầm cỡ nó có, càng chưa bao giờ đủ mạnh so với vùng ảnh hưởng chung quanh nó tạo ra được. Cái bóng đè kinh niên lực bất tòng tâm này có nhiều nguyên nhân; song những nguyên nhân đập ngay vào mắt mọi người có lẽ là (a)đế chế này quá lớn so với số dân của nó; (b) nó đi theo môt hướng phát triển khác hẳn so với các đế chế ở phương Tây; và (c) ảnh hưởng sâu xa của cơ đốc giáo.

Khoảng cách lực bất tòng tâm này của nước Nga Putin còn lớn hơn bao giờ hết kể từ khi đế chế Nga sa hoàng ra đời từ thời Ivan Bạo chúa, mặc dù Putin đã vực được nước Nga đứng dạy sau đổ vỡ 1991. GDP của Nga hôm nay còn nhỏ hơn của Quảng Đông, hoặc chỉ tương đương với Hàn Quốc và đứng thứ 10 thế giới. Ngoài cái mạnh về vũ khí huỷ diệt, và rất giầu tài nguyên và lúa mỳ để bán, hầu như Nga không có nền kinh tế hàng hoá nào khác đáng kể; và đấy là nguồn thu nhập chủ yếu của quốc gia này để sống, trong đó lại dốc phần cơ bản vào trang bị quân đội. Còn lại, nước Nga Putin tiếp tục lạc hậu về nhiều mặt. Nền kinh tế Nga hiện nay chủ yếu do những tập đoàn kinh tế đầu sỏ (the oligarchs) thân hữu chung quanh Putin nắm giữ; kẻ nào không thần phục Putin đều bị loại bỏ thẳng tay dưới bất kỳ hình thức nào, kể cả đầu độc. Thực tại của chế độ chuyên chế này cùng với ảnh hưởng sâu rộng của cơ đốc giáo đã tạo ra nền tảng cho cái được gọi là chủ nghĩa Putin (Walter Laqueur[1]). Toàn bộ thực tế này chi phối quyết định sự phát triển của nước Nga từ sau 1991 cho đến hôm nay.

Song song với việc thiết lập một thể chế chính trị độc đoán tuyệt đối, một mặt Putin thẳng tay đàn áp mọi xu hướng đối lập, mặt khác tập hợp chung quanh mình những phần tử dân tộc chủ nghĩa cực đoan – trong đó có cả những kẻ sùng bái Hitler.., cổ vũ cho tinh thần Nga, bản sắc Nga, bác bỏ phương Tây…   Mọi nỗ lực đối nội và đối ngoại của Putin theo chủ nghĩa dân tộc hữu khuynh cực đoan (extreme rightwing nationalism) được  thực hiện với tâm thế và phong cách độc tài đầy bạo lực của một sỹ quan KGB nhà nghề, hôm nay giữ cương vị lãnh tụ của giới tinh hoa Siloviki[2] ngự trị nước Nga (đã từng khét tiếng từ thời Liên bang Xô-viết cho đến  nay). Tất cả nhằm phục sinh đế chế Sa hoàng kiểu xô-viết stalinist, tìm cách liên minh với TQ và các thế lực cực đoan khác trên thế giới (còn được gọi là những nỗ lực hình thành phe trục) để triển khai.

Putin sẵn sàng thực hiện chiến tranh đè bẹp mọi nỗ lực trỗi dạy và muốn thoát Nga của các nước trong Liên Xô cũ đã thoát Nga: chiến tranh khuất phục Chechnya 1999, khuất phục Georgia 2008, chiếm Krym và vùng Donbas 2014… Nước Nga Putin thường xuyên gây áp lực với các nước Armenia, Azerbajan, Moldova, Litva, Estonia… Bởi vì sau khi thoát Nga thành công năm 1991, hầu như tất cả các quốc gia này đều hội nhập châu Âu và tham gia NATO để tránh sự trừng phạt của Nga. Tại Syrie, sau nhiều năm giúp chính quyền Bashar al-Assad, năm 2015 Putin đưa quân vào giúp đập tan sự nổi dậy của cuộc cách mạng mùa xuân Ả-rập và các phong trào hồi giáo khác nhau – với những tội ác chiến tranh rùng rợn như đang lặp lại ở Ukraina, đồng thời chống lại những sự can thiệp của một số nước khác tại đây, qua đó xác lập chỗ đứng đầu tiên của Nga ở Trung Đông; cuộc chiến tranh ở Syrie hiện nay vẫn đang tiếp diễn. Sau nhiều năm can thiệp hậu thuẫn các chế độ độc tài tại Belarus và Kajakhstan, năm 2021 Putin đưa quân vào giúp, hậu thuẫn kinh tế và chính trị, hỗ trợ chính quyền sở tại đập tan sự nổi dậy của nhân dân tại 2 quốc gia này chống lại chính phủ độc tài và tham nhũng, vân vân…

Nói riêng về Ukraina: Là quốc gia lớn thứ 2 sau Nga trong Liên Xô cũ, hôm nay đứng trong vùng đệm giữa Nga và châu Âu.

Ukraina xưa nay vốn là một dân tộc, có lịch sử riêng từ khoảng thế kỷ IX, có ngôn ngữ và truyền thống văn hoá riêng của mình, có những mối liên quan văn hoá với phương tây – trước hết là với Ba Lan, hay là vẫn hướng về phương Tây từ trước khi đế chế Sa hoàng ra đời. Tuy rằng dân tộc Ukraina có nhiều quan hệ anh em rất sâu sắc với dân tộc Nga bắt đầu từ thời Sa hoàng (kể từ khi bị sáp nhập vào Nga, chính thức từ thế kỷ XIX), song đấy vẫn là 2 dân tộc khác nhau. Năm 1922, Ukraina trở thành một nước đồng sáng lập Liên bang Xô viết đồng thời trở thành một nhà nước cộng hòa theo thể chế xã hội chủ nghĩa nằm trong Liên Xô (xem Wikipedia) – và đúng 100 năm sau, năm 2022 Ukraina là đối tượng xâm lược số 1 của Nga Putin.

Ukraina đã từng chịu đựng nhiều thảm cảnh thời Liên bang Xô  viết – trong đó có nạn đói diệt chủng Holodomor 1932 -1933... Trong chiến tranh vệ quốc vỹ đại chống phát xít Đức, khoảng 40% những người đã hy sinh để bảo vệ Liên Xô là người Ukraina, v… v… Kể từ khi trở thành quốc gia độc lập 1991 cho đến đời tổng thống Prochenko (mãn nhiệm năm 2019), Ukraina chìm đắm trong tệ nạn tham nhũng, sự chia rẽ bè phái trong tranh giành quyền lực, và sự phân hoá nhiều mặt trong nội bộ nhân dân (thực trạng này không hề thua kém nước Nga Putin hôm nay). Vì những lẽ này, khát vọng của nhân dân Ukraina về dân chủ và tự do, về gia nhập EU và NATO ngày càng cháy bỏng. Trong khi đó Nước Nga Putin thường xuyên can thiệp quyết liệt vào nội tình Ukraina, cao điểm là tình hình căng thẳng đã làm nổ ra cuộc cách mạng Maidan đẫm máu 01-2014, lật đổ chính quyền thân Nga. Tổng thống đương nhiệm Ukraina lúc đó là Yanukovich đã kêu gọi Nga đưa quân vào chiếm Krym (thực ra là đã phối hợp với nhau từ trước). Yanukovich sau đó đã kịp thời cuỗm được một khoản tiền lớn từ ngân sách quốc gia rồi bỏ chạy sang Nga sống lưu vong, nhờ đó thoát được sự truy nã của Interpol. Phản ứng lại ngay tức khắc, tháng 03-2014 Nga tấn công chiếm bán đảo Krym và phần quan trọng trong vùng Sevastopol. Trải qua 6 đời tổng thống kể từ 1991 đến đời tổng thống Porochenko (2014-2019), tình hình Ukraina vẫn ngày càng trầm trọng mọi mặt, lòng dân phân tán, quốc gia trở thành nước nghèo nhất châu Âu! Toàn bộ thực tế này đã dẫn tới thắng cử ròn rã năm 2019 của tổng thống thứ 7 là Zelensky.

Xin lưu ý: Quốc Hội Ukraina ngày 07/02/2019 đã ghi vào Hiến Pháp mục tiêu trở thành thành viên Liên Hiệp Châu Âu và NATO - một quyết định được tổng thống Petro Porochenko  đương nhiệm lúc ấy cho là «mang ý nghĩa lịch sử», như một hệ quả tất yếu của việc Nga chiếm Krym và Sevastopol năm 2014. Bước đi định mệnh này của Hiến pháp Ukraina xảy ra trong bối cảnh khoảng hai tháng sau (05-2019) bầu cử vòng 2 đã dẫn đến thắng cử vang dội của tổng thống Zelensky.

Ngoài đời, từ lâu Zelensky đã trở thành nghệ sỹ của nhân dân, người của nhân dân qua hoạt động nghệ thuật đầy trí tuệ, tính khai sáng, tính phê phán và tính nhân văn của mình – một nhân vật không thuộc đảng phái nào cả, với số phiếu bầu áp đảo là 73%. Xin lưu ý: Mãi đến 31-03-2018 Zelensky mới lập ra được “Đảng Đầy tớ nhân dân” của mình (lấy tên một bộ phim của chính Zelensky có ảnh hưởng lớn ở Ukraina) để tranh cử. Vì có quyền lựa chọn, nên nhân dân Ukraina đã chọn đúng… Những cuộc nói chuyện trực tuyến của tổng thống Zelensky tại quốc hội Mỹ và tại một số quốc gia khác, để lại cho cả thế giới sự khâm phục: Zelensky đã thức tỉnh rất thuyết phục Mỹ và phương Tây về những yếu kém của những quốc gia này trong đương đầu với cái ác mới đã xuất hiện trên thế giới!

Song như một lời nguyền địa lý, để cho Ukraina có thể trở thành cái nôi của dân chủ, hơn nữa nó có thể sẽ là pháo đài của phương Tây áp sát nước Nga, đó là điều đế chế sa hoàng sống lại trong nước Nga Putin hôm nay không thể chấp nhận được. Trước khi xảy ra cuộc chiến tranh 24-02-2022, những diễn biến trong mối quan hệ Nga – Ukraina nói riêng, và trong mối quan hệ giữa Nga với thế giới bên ngoài nói chung, cho thấy cuộc chiến tranh 24-02-2022 xâm lược Ukraina đã manh nha từ khi Nga chiếm Krym và Sevastopol năm 2014 – bắt đầu từ những hoạt động chống phá liên tục của những người Nga ly khai tại Donetsk và Luhangsk do Nga hậu thuẫn!  Dư luận tiến bộ trên thế giới nhận định toàn bộ quá trình phục hưng đế chế Sa hoàng đến nay và cuộc chiến tranh xâm lược Ukraina cho thấy Putin đang thách thức nghiêm trong phương Tây, đang cùng đi với TQ thay đổi trật tự thế giới.

Đại thể có 3 loại ý kiến giải thích nguyên nhân cuộc chiến tranh 24-02-2022: (i) cũng như bất kỳ đế chế nào trên thế giới này, đế chế Sa hoàng không thể không kèn không trống rút lui khỏi vũ đài thế giới, sự trỗi dậy  của nó hôm nay là bản năng sống còn tất yếu của nó – cũng như đế chế Trung Hoa đang trên đường phục hưng hôm nay vậy; (ii) do Mỹ và phương Tây  đã bội ước với Gorbachov – vì đã mở rộng NATO sang phía Đông; và (iii) do cả 2 nguyên nhân (i) và (ii) cộng lại – trong đó nguyên nhân sâu xa và mang tính quyết định của cuộc chiến tranh 24-02-2022 là nguyên nhân (i), nguyên nhân (ii) chỉ là phụ trợ, là cái cớ, và thuận tiện cho việc lựa chọn thời điểm, tuy quan trọng nhưng cũng chỉ là thứ yếu.

Cách lý giải iii hợp lý hơn cả, vì trọng tâm ý đồ của Putin trước và sau chiến tranh Ukraina vẫn nhất quán là thách thức cấu trúc châu Âu để bảo vệ sự tồn tại của mình, và qua đó muốn làm sống lại thời huy hoàng của đế chế xô-viết stalinist – giấc mộng Putin.

Thời điểm 24-02-2022 cho cuộc chiến tranh xâm lược Ukraina liên quan mật thiết với những diễn biến trên thế giới. Khi quan hệ Mỹ - Trung trở nên cực kỳ căng thẳng từ thời Trump, lại đúng vào lúc Mỹ bộc lộ nhiều yếu kém mới trong quá trình chuyển đoạn từ Trump sang Biden (trong đó nổi bật là cuộc rút quân thảm hại khỏi Afghanistan thời Biden), nội bộ Mỹ - EU có nhiều mâu thuẫn, NATO suy yếu.., Putin chủ động khai thác mâu thuẫn Mỹ - Trung, nhờ đó tạo ra được liên minh Nga – Trung hợp tác không giới hạn (tuyên bố chung Nga – Trung ngày 04-02-2022), và Putin đã quyết định hành động khi thời cơ đến. Sau khi tiến hành tổng diễn tập quân sự lớn và toàn diện chưa từng có,  ngày 21-02-2022 Putin đọc diễn văn nêu ra mọi lý do (các pretexts) để khai mào, chính đáng hoặc nguỵ biện – trong đó có vấn đề vu khống Ukraina nazi hoá theo chủ nghĩa phát xít, phạm tội diệt chủng đối với người Nga ở Donbas.., và tố cáo NATO mở rộng về phía Đông…[3]; ngày 24-02-2022 nổ súng khai chiến.

Những tin tức biết được có thể cho kết luận: Sự hợp tác song phương này dựa trên thoả thuận giữa Putin và Tập Bình rất sâu sắc, được tính toán kỹ lưỡng, đầy tham vọng toàn cầu, diễn ra vào lúc thế giới phương Tây trên đà suy thoái. Lịch sử thế giới hiện tại chứng kiến cuộc hôn nhân của hai siêu cường Nga – Trung “đồng sàng dị mộng” này trở thành một cặp đôi hoàn hảo trên đoạn đường hiện nay, với khát vọng  cùng nhau vẽ lại bản đồ địa chính trị và địa kinh tế thế giới, hiện thực đến mức hầu như có thể lấy tay sờ mó vào được! Trình bầy như thế không biết đã diễn đạt được hết hay chưa vấn đề:

-      Thảm hoạ nào sẽ chờ đợi thế giới, nếu như không có cuộc chiến đấu vệ quốc dũng cảm vô song của nhân dân Ukraina chen vào và bước đầu làm thất bại ý đồ chiến lược của Putin trong cuộc chiến tranh này!?

Xin hãy thử giả định: Cuộc chiến tranh chớp nhoáng (der Blitzkrieg) với tất cả tổng lực của nước Nga Putin nếu thành công mỹ mãn trong vài ngày như kế hoạch tác chiến đã đề ra, toàn thế giới hôm nay – trong đó có cả nước ta – sẽ thế nào?!

III.           CUỘC CHIẾN TRANH UKRAINA THAY ĐỔI CỤC DIỆN THẾ GIỚI

Sự kiện chiến tranh ở Ukraina làm cho mọi thay đổi trên thế giới đang diễn ra từ bất ngờ này đến bất  ngờ khác, làm lộ ra diện mạo một thế giới khác.

·       Về Ukraina

Cuộc kháng chiến anh dũng vô song của nhân dân Ukraina bảo vệ tổ quốc chẳng những làm bộc lộ bản chất hợp tác Nga-Trung, mà còn là cú hích thức tỉnh nhân loại: Phải đứng lên dấn thân đấu tranh bảo vệ hoà bình và phấn đấu cho những giá trị của dân chủ và phát triển; bởi vì chưa bao giờ thế giới đứng trước những thách thức khôn lường do quá trình toàn cầu hoá đang đổ vỡ hiện nay gây ra từ cuộc chiến tranh xâm lược ngày 24-02-2022, và do nguy cơ chiến tranh hạt nhân đến gần với nhân loại hơn bao giờ hết! 

Xin tóm tắt trong mấy nét sau đây.

-      Nhân dân Ukraina với tổng thống Zelensky đứng đầu chiến tuyến của mình đã đúng khi lựa chọn quyết tâm bảo vệ đến cùng tổ quốc của mình, bất chấp tất cả những gì đã và đang phải trải qua. Cuộc kháng chiến tuy sẽ còn phải đi qua giai đoạn cuối cùng phía trước, đang vô cùng quyết liệt và rất đẫm máu trước khi kết thúc, song ngay bây giờ có thể nhận định: Ý đồ chiến lược nguyên thuỷ của cuộc chiến tranh xâm lược này đã thất bại.

-      Làm thất bại ý đồ chiến lược nguyên thuỷ cuộc chiến tranh xâm lược này, nhân dân Ukraina anh dũng đã giành thắng lợi trong hiệp đấu đầu tiên cho chính mình, cho Mỹ và các nước EU đang giúp đỡ cuộc kháng chiến của mình, và cho nhân dân nhiều nước khác đứng về phía và đang ủng cuộc kháng chiến này. Thắng lợi trong hiệp đấu đầu tiên nay đặt ra tiền đề, và nhờ đó cũng xác lập được định đề trong cục diện mới trên thế giới hôm nay: Hoà bình, dân chủ và phát triển của cả thế giới đang bị thách thức hơn bao giờ hết, cả nhân loại phải đứng lên mà giành lấy, mà bảo vệ! Không có gì cho không!

-      Từ một nước Ukraina nội bộ chia năm sẻ bẩy, bị tệ nạn quan liêu tham nhũng hành hạ tan tác đất nước, và bị Nga can thiệp liên tục và thô bạo trong suốt 30 năm kể từ khi trở lại là một quốc gia độc lập năm 1991, hôm nay trở thành một quốc gia với tinh thần đoàn kết dân tộc vững chãi bất khả kháng, đã và đang kháng chiến anh dũng vô song dưới lá cờ của người tổng tư lệnh anh hùng dân tộc Zelensky của mình! Nhân dân Ukraina chẳng những đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình trong hiệp đấu đầu tiên này, mà còn đang tự lột xác mình để trở thành một dân tộc mới, với những giá trị mới của đoàn kết dân tộc, dân chủ, và tự do – đòi hỏi không thể thiếu cho thời kỳ sau này hàn gắn vết thương chiến tranh và kiến thiết lại tổ quốc bị tàn phá!

-      Toàn bộ cuộc kháng chiến khốc liệt còn nguyên vẹn phía trước, nhưng nhân dân Ukraina đã vươn lên trở thành một dân tộc tự làm chủ vận mệnh của mình và đất nước mình với những giá trị cao quý nhất của văn minh nhân loại. Có thể xem đây là bước ngoặt đổi đời của lịch sử nhân dân Ukraina, của nước Ukraina, là niềm vui và sự cổ vũ chung cho nhân dân các nước trên thế giới đang cùng trên trận tuyến với nhân dân Ukraina.

·       Về Mỹ và EU

Sự thức tỉnh của Mỹ và EU trong toàn bộ vấn 7đề chiến tranh ở Ukraina, thể hiện tập trung qua những thoả thuận và quyết định chung cấp cao của Mỹ, EU, NATO và G7 ở Brussels (24 & 25-03-2022)[4] về đối phó với cuộc chiến tranh xâm lược của Nga ở Ukraina là chưa từng có kể từ sau chiến tranh thế giới II.

Đây là bất ngờ lớn đối với liên minh Nga – Trung, đối với thế giới, và đối với cả chính bản thân Mỹ và các nước EU. Kể từ sau chiến tranh thế giới II, đấy là sự đoàn kết và hành động thống nhất của Mỹ và EU  chưa từng có – thể hiện trong giúp Ukraina về vũ khí và kinh tế để duy trì được sức chiến đấu và giải quyết được vấn đề người tỵ nạn, thực hiện các biện pháp trừng phạt kinh tế - chính trị đối với Nga, ngăn chặn nguy cơ Nga tiến hành chiến tranh hoá học hay chiến tranh hạt nhân chống Ukraina, tăng cường sự có mặt thường trực tại chỗ của lực lượng vũ trang NATO trên vành đai phía Đông, răn đe TQ tiếp tay cho Nga kéo dài chiến tranh, kiềm chế mọi nguy cơ chiến tranh lan rộng hoặc biến tướng thành đối đầu  trực tiếp với Nga… Sự việc các thành viên EU đồng loạt tăng cường ngân sách quốc phòng để nâng cao khả năng phòng thủ của họ,  dám từng bước đoạn tuyệt với nguồn cung cấp năng lượng từ Nga nói lên nhận thức sâu sắc và quyết tâm lớn của họ…

Hầu như có thể kết luận chắc chắn nếu không có NATO mở rộng như hiện nay, có lẽ châu Âu nguy khốn từ lâu rồi, và Mỹ và châu Âu chắc sẽ khó có được phản ứng như hiện nay về vấn đề Ukraina. Ngay trong hiện tại, cuộc chiến tranh xâm lược đầy tội ác của Nga đã khiến Thuỵ Sỹ bỏ thái độ trung lập để tán thành 2 nghị quyết của Đại hội đồng Liên hiệp quốc lên án cuộc chiến tranh này, Phần Lan và Thuỵ Điển đang tính đến việc gia nhập NATO.

Tuy nhiên Mỹ và EU / NATO không thể đáp ứng đòi hỏi của Ukraina về thiết lập vùng cấm bay trên không phận Ukraina để hạn chế Nga tấn công từ trên không hay từ ngoài biển vào – với lý do cần phòng ngừa biến tướng thành chiến tranh NATO-Nga, cùng với lý do này nên còn dè dặt trong cung cấp cho Ukraina một số vũ khí tối tân nhất… Tóm lại, Mỹ và EU dành cho Ukraina sự giúp đỡ rất lớn để kháng chiến đến thắng lợi, kết hợp với trừng phạt Nga quyết liệt về kinh tế, chính trị, song giữ cho tình hình nằm trong giới hạn không để cho xảy ra đối đầu NATO-Nga, ngăn chặn nguy cơ chiến tranh hạt nhân / chiến tranh thế giới III.

Song diễn tiến đàm phán Ukraina – Nga trong tầm nhìn ngắn hạn chưa thấy triển vọng nào đi tới thoả thuận:  Chưa thể biết lúc nào chiến tranh kết thúc – bên cạnh dự báo Putin có thể sớm giành được thắng lợi nhất định ở Đông Ukraina (ví dụ Donbas) đủ giữ thể diện, đã có những dự báo chiến tranh sẽ kéo dài hàng năm!

Nga-Putin thất bại nặng trên chiến trường phía Bắc, đang bố trí lại tổng lực quyết chiếm vùng Donbas để lật ngược thế cờ và coi đây là cái đích cuối cùng không thể thoả hiệp, trong tương lai từ đây Putin sẽ tính tiếp. Còn lập trường của Ukraina là không thể hy sinh lãnh thổ để đánh đổi lấy kết thúc chiến tranh – vì để Putin chiếm được Donbas, nguy cơ Putin lúc nào đấy sẽ quay lại chiếm toàn Ukraina là thường trực… Nguy cơ dẫn đến chiến tranh lan ra bên ngoài Ukraina, hoặc chiến tranh hạt nhân kỹ thuật, hoặc chiến tranh hạt nhân… đang ngày càng lớn. Mỹ và phương Tây đang đứng trước hàng loạt vấn đề lớn chung quanh (a) chủ đề đọ sức tiếp với cặp Nga-Trung như thế nào trên thế giới này, đồng thời phải giải quyết (b) chủ đề làm thế nào bảo đảm thực thi được thoả thuận nếu một khi đạt được giữa Ukraina và Nga (thực chất là giữa Mỹ và phương Tây một bên, Nga một bên). Hai loại nhiệm vụ này liên quan mật thiết với nhau.

Không khí thế giới đang ngày càng nghẹt thở chung quanh câu hỏi: Mỹ và phương Tây (trước hết là châu Âu) một bên, Nga và TQ một bên sẽ đọ sức với nhau tới đâu trên chiến trường Ukraina trong bối cảnh kinh tế thế giới nói chung và trước hết là các nước bên thứ ba đang cùng một lúc phải đối mặt với 3 cuộc khủng hoảng kinh tế lồng vào nhau: Khủng hoảng năng lượng, khủng hoảng lương thực, khủng hoảng lạm phát trong bối cảnh đổ vỡ của toàn cầu hoá.

Đang ngày càng rõ nét hơn: Vì sự tồn tại của chính mính, Mỹ và phương Tây hiện đang lựa chọn đi đến cùng – nhưng cái giá nhân dân Ukraina phải trả bằng chính sinh mạng mình và đất nước bị tàn phá đã là và sẽ là vô cùng đắt, cùng với tổn thất nhất định sẽ khó tránh về lãnh thổ, với triển vọng có thể hiện thực nhất là Nga Putin sẽ chấp nhận một thoả hiệp nào đấy ở mức còn giữ được thể diện cho Putin… Tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề để ngỏ trên chiến trường Ukraina.

Có thể có những vấn đề đáng lưu ý sau đây:

(1)           Mỹ và phương Tây sẽ phải nỗ lực rất nhiều về đối nội và đối ngoại, để không mất đà hiện nay, và để đủ mạnh trong giải quyết những vấn đề kinh tế và nội trị của quốc gia mình và của toàn bộ tập hợp này cho phép họ (a)giữ được lợi thế bước đầu hiện nay trong đối phó với liên minh Nga-Trung, và (b)bảo đảm thực thi được thoả thuận Ukraina-Nga. Nhất là cái giá Mỹ và EU phải trả để duy trì được sự trừng phạt và sức ép của họ đối với Nga không hề nhỏ. Bởi vì quy luật muôn thuở quật ngã được đối phương, thì mình cũng đứt hơi! Có thể nói Mỹ và phương Tây còn rất nhiều việc phải làm để không xảy ra tình huống giữa đường đứt gánh trong việc giúp Ukraina kháng chiến – trước sau đây vẫn là câu hỏi Mỹ và EU dám đương đầu với Nga đến đâu và như thế nào trên chiến trường Ukraina; hay là họ lại bắt chước kịch bản của TQ ở thế kỷ trước: “TQ quyết tâm đánh Mỹ đến người Việt Nam cuối cùng trong cuộc chiến tranh Việt Nam của Mỹ?”…

(2)          Chiến tranh phá vỡ toàn cầu hoá. Là những nước có vai trò dẫn dắt sự phát triển kinh tế thế giới, Mỹ và phương Tây đứng trước nhiệm vụ kép vừa phải sớm tạo ra sự phát triển năng động mới của chính quốc gia mình để tăng cường thực lực, vừa phải đi đầu trong góp phần phục hồi, cải thiện và phát triển mới quá trình toàn cầu hoá sao cho có lợi nhất cho hoà bình, hợp tác và phát triển giữa mọi quốc gia – nghĩa là phải tìm cách hạn chế tới mức có thể hiện tượng để cho TQ chỉ một chiều lạm dụng toàn cầu hoá cho mưu đồ bá chủ, nhưng TQ lại vô trách nhiệm đối với thế giới như đã diễn ra xuyên xuốt trong những thập kỷ vừa qua. Thách thức này rất lớn, đòi họi mọi quốc gia phải vào cuộc – song trách nhiệm nặng nhất trước hết đặt lên vai Mỹ và tất cả  các nước phát triển. Họ có làm được không?

(3)           Mỹ và phương Tây – bao gồm hầu hết những nước phát triển khác – đang hình thành ngày càng rõ nét hơn một mặt trận chung chống chiến tranh, bảo vệ hoà bình, vì sự phát triển và dân chủ. Tuy nhiên nơi này nơi khác có sự phân hoá thậm chí có những mặt rất nghiêm trọng ngay trong lòng từng quốc gia thế giới phương Tây và trong các khu vực khác nhau trên thế giới liên quan đến đối xử và quan hệ làm ăn với Nga và TQ. Phía Nga và TQ sẽ ra sức phản công. Mỹ và phương Tây sẽ phải nỗ lực rất nhiều để tiếng nói của hoà bình, hợp tác và dân chủ có sức mạnh quyết định. Cuộc sống tiếp tục khẳng định chân lý: Hoà bình chỉ có thể giành được và gìn giữ được bằng thực lực và bản lĩnh của từng quốc gia và bằng sự phấn đấu chung của mọi quốc gia vì hoà bình và dân chủ.

·       Về liên minh Nga-Trung

Hiện nay, vì blitzkrieg (cuộc chiến tranh chớp nhoáng) thất bại, Nga đang từ chiến lược chiếm đất để dựng lên một chính quyền Ukraina bù nhìn, chuyển sang dồn tổng lực cho chiến tranh huỷ diệt từ trên không, từ biển vào và trên mặt đất, để thực hiện đánh/đàm kéo dài, mong giành thắng lợi với cái đích cuối cùng là chiếm được vùng Donbas.  

Còn TQ đang cùng một lúc phải giải quyết nhiều bài toán khó: Cứu Putin thế nào để còn giữ được tinh thần tuyên bố chung 04-02-2022 mà vẫn lách được trừng phạt của Mỹ và EU, giữ thể diện với thế giới vì tay đã nhúng chàm quá lộ liễu trong v/đ Ukraina, giành lấy vai sứ giả hoà bình giả hiệu để vừa rửa mặt vừa tạo thế mới. 

Tuy nhiên, nhìn tổng thể trong ngắn hạn, có thể nhận định: Cho đến nay TQ là nước duy nhất được lợi, hay được lợi nhiều nhất trong cuộc chiến tranh này. – Có thể liệt kê một số sự việc sau đây:

(1)           rút ra được nhiều kinh nghiệm rất quan trọng không thể thiếu để điều chỉnh chiến lược toàn cầu của mình: Chiến tranh Ukraina được xem như một test kit cho toàn bộ mạnh / yếu trong chiến lược toàn cầu hiện có của TQ; điều TQ lo ngại nhất chiến tranh xâm lược Ukraina đã thức tỉnh hợp tác Mỹ-EU, và kéo NATO ra khỏi cơn chết não (Macron), thúc đẩy xu thế gia nhập NATO, xu thế chống liên minh Nga-Trung gia tăng;

(2)           TQ tiếp tục giữ được và khai thác mối liên minh với Nga để đối đầu / mặc cả với Mỹ và phương Tây; hầu như chắc chắn sau cuộc chiến tranh Ukraina, Nga càng cần TQ hơn; do đó TQ vẫn bảo tồn được vị thế hiện có đối với Mỹ và phương Tây, mối quan hệ cặp đôi Trung-Nga tiếp tục gia tăng;

(3)           điều chỉnh chiến lược cho vấn đề sáp nhập Đài Loan, hầu như chắc chắn biện pháp quân sự sẽ phải lùi lại một số năm;

(4)           TQ càng thấy rõ Mỹ và phương Tây không thể bỏ được thị  trường TQ – một yếu tố TQ đã khai thác và lợi dụng cực kỳ thành công bắt đầu từ thời Đặng Tiểu Bình đến nay; mặt khác TQ thấy rõ hơn không thể đối phó dễ dàng những đòn trừng phạt kinh tế của phương Tây;

(5)           khai thác được nỗi sợ của Mỹ và phương Tây về chiến tranh A

(6)           Vân vân…

Tuy có một số hiện tượng rạn nứt nào đó trong nội bộ TQ về cuộc chiến tranh này và về Tập Cận Bình, song có lẽ trong phạm vi ngắn hạn  vai trò và vị thế hiện nay của Tập Cận Bình không có thay đổi gì đáng kể trong nội bộ TQ. Nhìn dài hạn lại là chuyện khác.

Sự vận động nội tại của Nga và TQ giữ vai trò quyết định nhất hai quốc gia này trong tương lai sẽ hướng về đâu: (i) về chuyên chế và chiến tranh, hay là (ii)về dân chủ và hoà bình.

Trên thế giới có nhận định:

Về Nga, chiến tranh xâm lược Ukraina đã tiêu hao nghiêm trọng những gì nước Nga vực lên được từ sau 1991, gây chia rẽ nội bộ chưa từng có, chất xám sẽ ngày càng bỏ nước ra đi, đầu tư nước ngoài rút, nước Nga Putin sẽ khủng hoảng sâu sắc hơn, nhưng càng chuyên chế và khát máu hơn, và  như thế rất nguy hiểm. Không loại trừ sẽ có những biến động nội tại lúc nào đó sẽ dẫn đến thay đổi / đổ vỡ chế độ. Lịch sử Liên Xô kể từ ngày thành lập cho đến nước Nga Putin hôm nay (khoảng 1 thế kỷ) tổng cộng đã 4 – 5 lần có những biến cố như thế - và sự phục sinh ở thời điểm hôm nay là một đế chế sa hoàng stalinist đang tìm cách tự khẳng định mình! Bề dầy của lịch sử văn hoá Nga có thể góp phần làm sáng tỏ sự trỗi dậy trở lại kiểu này (resurgence)!..

Xin nhắc lại: Sau khi LX sụp đổ năm 1991, quan hệ NATO-Nga phát triển thuận lợi. Sau sự kiện 11-09-2001 ở New York Nga đứng cùng với Mỹ trong chiến tuyến chống khủng bố, năm 2002 Hội đồng NATO-Nga ra đời đặt trụ sở ở Brussels, định hình quan hệ hợp tác chiến lược giữa 2 bên. Nhiều thông tin gần đây cho biết từ sau 1991 Nga đã có một số lần đề nghị gia nhập NATO nhưng bị từ chối, vì về mặt thể thức Nga không đáp ứng được toàn bộ tiêu chuẩn liên quan đến các giá trị của thể chế dân chủ trong nội trị của một quốc gia thành viên NATO. Bắt đầu từ năm 2007 (thật ra là kể từ sau khi đã xảy ra chiến tranh Nga khuất phục Checnya 1999), cạnh tranh Nga-Mỹ ngày càng quyết liệt, Putin lên án chính sách đơn phương của Mỹ; rồi đến việc Gruzia muốn gia nhập NATO nhưng đã bị Nga đánh trả năm 2008 và chiếm mất 2 tỉnh, và tiếp theo là Ukraina sau sự kiện Nga chiếm Krym năm 2014 đều xin gia nhập NATO, quan hệ NATO-Nga hoàn toàn đổ vỡ.

Đặc biệt là: Việc Thuỵ Sỹ bỏ quy chế trung lập truyền thống để phản đối Chiến tranh Nga Putin xâm lược Ukraina và tham gia các biện pháp trừng phạt Nga, việc Thuỵ Điển và Phần Lan vốn trung lập với Nga suốt từ đầu thế kỷ 20 nay đang tích cực tính đến việc gia nhập NATO, cho thấy vấn đề Nga-Putin trở thành vấn đề của cả châu Âu; và liên minh Nga – Trung trở thành vấn đề của cả thế giới. Ngay tại đây có thể dự báo: Thế giới đang bước vào những năm đen tối trước mắt.

Về TQ, sự kiện chiến tranh Ukraina một mặt thức tỉnh Mỹ và EU đứng trong một mặt trận chung – điều mà TQ không ngờ nhất và cũng lo ngại nhất, mặt khác làm cho thế giới còn lại ngày càng nhận diện rõ hơn bản chất bá quyền của TQ và những giới hạn TQ không thể vượt qua. Những diễn biến này khiến TQ đang phải điều chỉnh nhiều thứ, giấc mộng Trung Hoa hôm nay phải đứng xa hơn một chút so với trước khi có sự kiện  chiến tranh Ukraina, song khát vọng của Tập lấy lại 5 thế kỷ TQ đánh mất hầu như không đổi. 

Trong khi đó Sergei Lavrov và Vương Nghị liên tục khẳng định hợp tác Nga-Trung đang tiếp tục mạnh lên.

Từ những suy nghĩ trên có thể cảnh báo:

Việt Nam làm gì?

            Hàng chục năm nay, trong các kiến nghị, thư gửi lãnh đạo ĐCSVN nhân các dịp trọng đại khác nhau, trong các bài viết trên mạng, tựu trung lại tôi khẩn thiết đề nghị: Đứng trước đòi hỏi sống còn của nước ta phải tiến hành cuộc cải cách chính trị đổi đời đất nước, để xây dựng nên một dân tộc Việt Nam trưởng thành làm chủ đất nước đáp ứng được những thách thức chưa từng có trong cục diện thế giới hôm nay như đã trình bầy trên, trước hết ĐCSVN hôm nay phải đứng lên tự thay đổi chính mình trở thành đảng của dân tộc và dân chủ, để có lực lượng và tổ chức phục vụ nhân dân hoàn thành được công cuộc cải cách vỹ đại này, như cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã nêu trong thư ngày 09-08-1995[5].  

Hàng chục năm nay tôi đã cân nhắc kỹ mọi bề và khẳng định: Cuộc cải cách chính trị này là con đường sống duy nhất, nước ta chắc chắn sẽ thành công, vì thế cả nước ta nhất quyết phải đứng lên lựa chọn. Không được phép làm khác!

Hà Nội – Võng Thị, ngày 03-04-2022