PHAN KHÔI: TÁC PHẨM ĐĂNG BÁO 1930 

Vấn đề sanh họat ở Sài Gòn
và tiền lương người làm công

Đã nhiều lần, trên tờ báo nầy, chúng tôi kêu ca về sự vật giá ở Sài Gòn tăng lên không chừng đỗi, tức như một cái hộp quẹt lên giá gấp hai, trước một xu, bây giờ hai xu; một tạ than, lên giá một góc ba, trước một đồng rưỡi, bây giờ hai đồng một cắc.

Phải chi thành phố Sài Gòn nghe lời yêu cầu của nhiều tờ báo, lập ra một ban hội đồng coi xét về vật giá, thứ nào đáng tăng bao nhiêu thì ra cho họ một cái luật nhứt định, thì thôi, mấy chú Khách mấy chú Chà họ có dám tự nhiên muốn tăng bao nhiêu thì tăng đâu. Cái nầy không. Chẳng ai hề vi sử chi đến việc ấy hết, cứ ngồi coi họ tăng món nầy bữa nay một chút, món kia bữa mai một chút, rồi từ trên đến dưới rủ nhau ngửa cổ ra mà chịu.

Mấy ông giàu, nhứt là các quan, nhiều lương nhiều tiền, có thịt bò từng khúc thì tăng mấy đó cứ tăng, lo chi. Song le, ngặt lắm là mấy kẻ nghèo. Nghĩ như những người làm công trong các sở buôn, những người làm thợ trong các nhà máy, cái hạng lương 80p, cùng 100p trở lên, chẳng nói làm chi. Chớ còn hạng ăn một tháng ba bốn hay là năm sáu chục, và lương một ngày sáu bảy cắc, thì chẳng biết lấy gì mà nuôi vợ nuôi con cho đủ trong dạo nầy? Mới rồi chúng tôi đọc báo La Liberté indochinoise, thấy cũng có kêu ca về sự ấy, nhưng họ chỉ kêu ca riêng cho người Pháp làm việc các nhà buôn ở đây mà thôi.

Họ nói rằng những quan lại Pháp ở đây đã được nhà nước ưu đãi lắm mà còn kêu rêu là thiếu thốn, nên mới rồi được tăng lương lên hai chục phần trăm (20%). Nói rằng những quan lại là có công lao với xã hội thì kẻ làm công nhà buôn cũng có công lao vậy chớ. Sao người ta lại nhẫn tâm mà để cho bọn nầy ăn tiền lương ít quá? Lương hạng bét của công nhân Pháp ở đây tệ nhứt cũng được 1 trăm đồng, 1 trăm rưỡi đồng hay là 2 trăm đồng. Theo La Liberté… thì họ bỏ không thèm nói chỉ nói hạng 2 trăm đồng đó cũng không đủ vào đâu. Người Pháp vẫn là ít con cho nên họ hằng định một người làm công có vợ và hai đứa con thôi, song với số tiền lương tệ lậu “solder soire” là 2 trăm đồng ấy cũng không biết làm thế nào cho đủ tiêu được.

Đó, công nhân Pháp hạng 200p một tháng mà họ còn cho thiếu trước hụt sau, huống chi là công nhân An Nam chỉ có 4 - 5 chục hay là 6 - 7 chục. Nói rằng người Pháp ăn phải ăn sướng, ở phải ở sang, nên phải tiêu rộng thì đã đành. Nhưng có kém nhau cũng có chừng có đỗi, có đâu lại đến gấp hai gấp ba lần như vậy? Vả lại người An Nam thường thường là đông con, 14 đứa vừa trai vừa gái như vợ chồng ông Trương Vĩnh Tống, đó là sự họa là, chớ cái chỗ bốn năm sáu bảy đứa là nhà nào cũng vậy. Với số tiền ít ỏi kia mà lo ăn mặc cho lũ con bầy nầy, thì hoạ có bịt miệng chúng nó lại, bắt chúng nó ở truồng luôn, thì mới lo khỏi đói rách.

Đây chúng tôi nhơn lời báo Liberté…(*) nói mà đem ra so sánh cho thấy sự thiệt hại của công nhân An Nam, chớ chẳng phải chúng tôi phân bì người Pháp đâu. Chúng tôi vẫn biết người Pháp đến đây là khách địa, so với người An Nam là bổn xứ, lại có khác nữa. Nhưng, dầu thế nào mặc lòng, ở Sài Gòn đây, gặp thời buổi nầy, một cái gia đình có mươi miệng ăn, mà mỗi tháng chỉ có 5 - 6 chục đồng bạc, là có tiện tặn mấy cũng không đủ, thiệt tình như vậy.

Bất kỳ người giống nào nước nào, chung nhau ở vào một cái thành phố nầy, tức như bà con một nhà, phải có cách nhân nhượng giúp đỡ cho nhau để mà sống. Chúng tôi muốn đem việc nầy mà bàn với những người cầm quyền ở đây là chỉ có cái ý như vậy, chớ chẳng hề pha cái ý kiến về chánh trị hay về chủng tộc ở trong đó đâu.

Khi người ta đã tin chúng tôi có ý như vậy rồi chúng tôi mới có thể nói được mấy lời sau đây.

Một là ngay bây giờ đây Hội đồng thành phố họp lại mà đặt một ban uỷ viên coi về việc tăng giá vật thực đi. Đành rằng bây giờ thuế đoan tăng, nhơn công vật liệu khó kiếm, thì mọi vật phải cao giá. Nhưng cao cũng có chừng sao lại cao đến gấp hai? Lại những vật ở ngoại quốc đem vào vì thuế đoan tăng nên giá bán cũng phải tăng, chớ còn thổ sản ở đây như rượu, chỉ có việc múc về bán lại, thì mặc chi mà cũng lên giá hơn bữa trước?

Chẳng qua là vì sự buôn bán ở đây, hầu hết nằm trong tay Khách trú, họ lấy nê rằng thuế đoan tăng rồi bất kỳ vật gì họ cũng tăng giá để thủ lợi chơi. Ban hội đồng nói trên kia chỉ một việc là khảo sát các vật thực cho biết các giá vốn (prix de revient) nó là bao nhiêu, rồi ra cho họ một cái giá nhứt định về mọi vật, bắt họ phải bán theo giá ấy mà không được tăng bao nhiêu tự ý.

Nếu không làm cách ấy thì xin chánh phủ bàn với hết thảy các nhà buôn tăng lương cho công nhân.

PHAN KHỔI

Trung lập, Sài Gòn, s.6167 (7.6.1930)

 Trở về mục lục Trang Phan Khôi