Chủ tịch nước Việt Nam Trương Tấn Sang bắt đầu công du Trung Quốc từ hôm nay, 19/06/2013. Chuyến thăm này diễn ra trong bối cảnh Bắc Kinh trong thời gian gần đây không ngớt có những hành động ngày càng quyết đoán trong việc áp đặt đòi hỏi chủ quyền của họ trên Biển Đông, bất chấp tuyên bố chủ quyền của các nước khác trong đó có Việt Nam.

Tuy nhiên, theo nhận định của giáo sư Carl Thayer thuộc Học viện Quốc phòng Úc (trường Đại học New South Wales), hồ sơ Biển Đông tuy quan trọng, nhưng chỉ chiếm một vị trí thứ yếu trong các cuộc thảo luận so với các vấn đề kinh tế. Bắc Kinh, theo ông Thayer, sẽ lợi dụng thế yếu của Việt Nam, cần đến Trung Quốc về mặt kinh tế để gia tăng áp lực trên một trong những nước phản đối mạnh mẽ nhất các đòi hỏi chủ quyền quá mức của Trung Quốc tại Biển Đông.

Trả lời phỏng vấn của RFI qua thư điện tử, giáo sư Thayer trước hết xác định rằng bất chấp các sự cố liên quan đến Biển Đông trong thời gian qua, nhân chuyến công du Trung Quốc của chủ tịch nước Việt Nam, hai bên sẽ cố cho thấy là tranh chấp Biển Đông không hề tác hại đến quan hệ song phương.

« Biển Đông sẽ nằm trong chương trình nghị sự nhưng sẽ không chi phối các cuộc thảo luận... Mặc dù đã có một vài sự cố ngoài Biển Đông được công khai hóa (trong thời gian qua), nhưng Trung Quốc và Việt Nam đang « quản lý » tranh chấp lãnh thổ song phương.

Một nhóm làm việc cấp chính phủ vẫn tiếp tục gặp nhau để thảo luận về các vùng biển ngoài cửa Vịnh Bắc Bộ. Việt Nam đã thúc đẩy một thỏa thuận về việc « không sử dụng võ lực trước » tại Biển Đông. Hai bên cũng đã đồng ý thiết lập một đường dây nóng quốc phòng.

Chuyến thăm của Chủ tịch Trương Tấn Sang có nhiều mục tiêu. Thứ nhất, Việt Nam là nước đi bước đầu tiên trong một chuyến thăm cấp cao. Điều này cho thấy thái độ tôn trọng (respect), nếu không muốn nói là cung kính (deference) đối với Trung Quốc. Các vấn đề kinh tế sẽ rất quan trọng vì lẽ Việt Nam bị thâm hụt thương mại nặng nề trước Trung Quốc... và sẽ phải tìm kiếm thêm đầu tư từ Trung Quốc.

Tóm lại, cả hai bên đều không để cho tranh chấp Biển Đông dâng trào, ảnh hưởng đến quan hệ song phương rộng lớn hơn ».

Theo giáo sư Thayer, trong toàn cảnh như vậy, trên hồ sơ Biển Đông, Việt Nam chỉ có thể nhắc lại những gì đã từng được hai bên đồng ý từ trước đến nay, và tránh gây thêm rắc rối – như tuyên bố ủng hộ vụ Philippines kiện đường lưỡi bò của Trung Quốc chẳng hạn :

« Một lần nữa, Việt Nam và Trung Quốc sẽ ghi nhận là tranh chấp nên được giải quyết song phương (khi không liên quan đến một bên thứ ba), tránh dùng võ lực đồng thời tuân thủ luật quốc tế trong đó có Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển UNCLOS. Cả hai sẽ cam kết thực hiện bản Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông DOC, và ủng hộ đàm phán về một Quy tắc Ứng xử COC.

Việt Nam sẽ tiếp tục thể hiện sự cung kính Trung Quốc bằng cách không công khai ủng hộ Philippines và vụ nước này kiện (Trung Quốc) ra trước Tòa án Trọng tài của Liên Hiệp Quốc. Việt Nam sẽ tiếp tục giữ một thái độ kín đáo trên vấn đề Biển Đông, ngoại trừ khi phải đối phó với những sự cố cụ thể. Trong các trường hợp đó, Việt Nam sẽ phản đối theo các kênh chính thức ».

Chuyến công du Trung Quốc của ông Trương Tấn Sang diễn ra vào lúc toàn khối ASEAN chuẩn bị Hội nghị Ngoại trưởng thường niên tại Brunei – từ ngày 27/06 đến 02/07/2013 - trong đó vấn đề Biển Đông chắc chắn sẽ được đề cập tới. Theo giáo sư Thayer, Chủ tịch nước Việt Nam có thể sẽ gặp áp lực trên một số vấn đề :

« Trung Quốc sẽ gây mọi áp lực về mặt ngoại giao để ngăn không cho vấn đề Biển Đông bị các cường quốc « bên ngoài » quốc tế hóa hơn nữa. Trung Quốc sẽ nêu bật thiện chí bắt đầu đàm phán về một Quy tắc Ứng xử, nhưng với lời đe dọa ngấm ngầm là tất cả các nước đang tranh chấp với Trung Quốc phải tránh không được chỉ trích Trung Quốc.

Chủ tịch Trương Tấn Sang sẽ tương đối dễ dàng trong việc tán đồng ý kiến của Trung Quốc trong bản thông cáo chung. Các cuộc thảo luận được dự kiến về một bộ Quy tắc Ứng xử là một chuyển biến tích cực mà mọi bên đều mong muốn ».

Trong phần trả lời phỏng vấn của hãng tin Mỹ Bloomberg vào hôm qua, giáo sư Thayer còn nêu bật một trong những mục tiêu không được nói ra của chủ tịch nước Việt Nam nhân chuyến công du Trung Quốc : Tìm hiểu rõ hơn về quan hệ Mỹ - Trung sau cuộc gặp thượng đỉnh Obama-Tập Cận Bình hồi đầu tháng tại California.

Dẫu sao thì Việt Nam, theo nhà nghiên cứu Úc, không thể « nổ súng tiến lên » trên hồ sơ Biển Đông, và phải rất thận trọng trong việc « chọn mặt trận nào » với Trung Quốc.