|
LUẬT KHOA
Bệnh thô tục của người Việt: Nhà dột từ nóc, đừng mắng cóc chửi trời
Chửi bới tục tĩu không phải là vấn đề riêng của bóng đá hay thể
thao. Nó là hệ thống.
By
Y CHAN
Nhiều năm qua, mỗi dịp đội tuyển bóng đá Việt Nam thi đấu quốc tế, dư
luận trong nước lại phải muối mặt với hành động của không ít cổ động
viên. Họ hùa nhau tấn công các diễn đàn, trang mạng xã hội của những cá
nhân, tổ chức ở nước ngoài bằng những lời lẽ xúc phạm tục tĩu. Hành
vi này đáng lên án ra sao, ai cũng rõ.
Nhưng có một điểm hiếm khi được chỉ ra: phản ứng của dư luận và truyền
thông trong nước trước hiện tượng này rất có vấn đề. Các
tiếng nói phản đối mạnh mẽ nhất xuất hiện khi những hành động đó nhắm
đến người nước ngoài, bị bêu tên trên báo đài quốc tế. Cùng
lúc đó, nhiều người mặc nhiên nghĩ đây là chuyện riêng của cổ động viên
thể thao, chỉ cần chấn chỉnh nhóm này là giải quyết xong việc. Căn
bệnh thô tục của người Việt Nam sẽ không bao giờ được chữa chừng nào còn
tồn tại những cách nghĩ như vậy.
***
Trước hết cần nói rõ, “thô tục” hay “chửi bậy” là cách gọi không chính
xác của hiện tượng này, dù nó được dùng phổ biến. Việc dùng lời nói, chữ
viết để tấn công, cưỡng bức, hạ thấp người khác phải gọi đúng tên là
hành vi bạo lực ngôn từ.
Người thực hiện hành vi bạo lực này có thể dùng ngôn ngữ thô tục hoặc
không. Bản
thân những từ ngữ thô tục không phải là vấn đề. “Đụ má” hay “cái lồn”
đối với người nước ngoài không hiểu tiếng Việt chỉ là một loại âm thanh/
chữ viết không hơn không kém. Cũng như “pedicabo” hay “irrumabo” đối với
những ai không biết tiếng
Latin nghe cũng vui tai lạ mắt chứ không có ý nghĩa gì đặc biệt. [1] Vấn
đề nằm ở ý định của người sử dụng ngôn từ: muốn xúc phạm, miệt thị, tấn
công người khác hay không. Xác
định rõ như vậy để thấy rằng không phải cứ nói tục là đang thực hiện
hành vi bạo lực ngôn từ, và không phải cứ nói lời hoa mỹ là thể hiện sự
tôn trọng người khác. Tôi
cũng không cho rằng chửi tục lẫn bạo lực là vấn đề của đa số người Việt
Nam. Nhân
loại tiến hóa được đến thời điểm hiện tại đều nhận thức được rằng bạo
lực có hại nhiều hơn có lợi, còn chửi tục thì mệt và lãng phí thời gian
hơn là nói chuyện đàng hoàng tử tế.
Không có bằng chứng khoa học nào cho thấy người Việt Nam là ngoại lệ
trong quá trình tiến hóa này. Ở
Việt Nam, giống như nhiều nơi khác, hành vi bạo lực nói chung và bạo lực
ngôn từ nói riêng tồn tại ở một nhóm nhỏ người. Vấn đề là, trong một
thời gian dài, nó được khuyến khích, dung dưỡng và lợi dụng.
*** Hãy
bắt đầu bằng bóng đá. Ngày
trước, các hành vi phi văn hóa trong bóng đá diễn ra nhan
nhản khắp nơi. [2] Cổ động viên chửi thề, huấn luyện viên chửi tục,
vận động viên thượng cẳng tay hạ cẳng chân, thậm chí các lãnh đạo cũng
quyết tâm ăn thua đủ với nhau.
Không ít lần nó được chỉ ra là xấu, nhưng chỉ cần đạt được thành tích
(tức là chiến thắng), hầu như mọi thứ lại được xí xóa. Điều này đặc biệt
đúng khi đội tuyển bóng đá thi đấu với nước ngoài. Cùng
một lối chơi chém đinh chặt sắt bị lên án ở trong nước, ở cấp độ đội
tuyển đối đầu với nước ngoài, nếu có thành tích tốt, nó sẽ được gọi một
cách mỹ miều là phong cách “lăn xả”, “máu lửa” hay “hết mình”. Mọi
chuyện có phần thay đổi từ lứa cầu thủ trẻ do Hoàng Anh Gia Lai đào tạo,
những người được dạy phải đặt sự tôn trọng người khác lên trên ham muốn
chiến thắng bằng mọi giá. Lối
bóng đá đẹp của Hoàng Anh Gia Lai được nhiều
người đón nhận. [3] Tuy vậy, mỗi khi thành tích thi đấu của họ không
được tốt, phong cách này lại bị chỉ trích là “đá
cho vui”. [4] Lứa
cầu thủ trẻ tài năng này đem lại một diện mạo mới cho đội tuyển bóng đá
quốc gia. Cùng với sự xuất hiện của huấn luyện viên Hàn Quốc Park
Hang-seo, một người chủ
trương “ủng hộ bóng đá cao thượng, ủng hộ lối chơi đẹp”, bóng đá
Việt Nam ở cấp độ đội tuyển đích thực đã có một sinh khí mới. [5]
Nhưng diện mạo và sinh khí mới này có tác động đến đâu tới văn hóa chung
của bóng đá trong nước, tới những cổ động viên, vận động viên và huấn
luyện viên cấp câu lạc bộ, đó là một câu hỏi lớn.
Bạo lực sân
cỏ vẫn là một thứ thường xuyên xuất hiện ở giải bóng đá trong nước. [6]
Nhiều cổ động viên không có dấu hiệu gì chia sẻ thứ văn hóa ứng xử tích
cực mới. Họ vẫn nhiệt tình chửi rủa trọng tài, mạ lị cầu thủ đối phương,
thậm chí chửi
cả một câu lạc bộ nước ngoài chỉ vì không chịu xếp một cầu thủ Việt
Nam vào đội hình chính thức ra sân thi đấu. [7]
Những hạt giống nhỏ tốt đẹp vẫn chưa thể thay đổi được thứ (phi) văn hóa
đã ăn sâu vào gốc rễ. Điều
đó không có gì ngạc nhiên, vì đây không phải chỉ là vấn đề của bóng đá
hay thể thao.
***
Không phải ngẫu nhiên mà nhiều người Việt Nam “lên đồng” với các trận
bóng, xem các trò chơi vô thưởng vô phạt là những cuộc quyết chiến, xem
đội bạn là kẻ thù, quyết tâm phải thắng bằng mọi giá. Để rồi chỉ cần bất
kỳ một sự việc không như ý nào xảy ra, họ sẵn sàng viện đến bạo lực để
“đòi công lý”. Gần
50 năm kể từ khi cuộc chiến Nam – Bắc kết thúc, trên khắp các cơ quan
báo đài của nhà nước, người dân vẫn hàng ngày nghe những giọng điệu
tuyên truyền về “thế lực thù địch”. Gần
nửa thế kỷ nắm quyền, chính quyền vẫn luôn lo sợ trước bất kỳ ý kiến
trái chiều nào, sẵn sàng chụp mũ “phản động” và gọi những người trái ý
mình là kẻ thù của đất nước. Để
chống lại những “kẻ thù” đó, ngoài các phương tiện bạo lực thông thường,
họ còn tập hợp một lực lượng dư luận viên đông đảo “vừa hồng vừa
chuyên”, sẵn sàng “đấu
tranh chống các quan điểm sai trái”. [8] Quan
sát cách đạo quân hồng chuyên này “thực thi nhiệm vụ” ở các diễn đàn,
trang cá nhân của những nhà hoạt động, của các tổ chức nhân quyền, thậm
chí là các trang chính thức của chính phủ nước ngoài, liệu có ai nhìn
thấy sự khác biệt với đội quân cổ động viên hùng hổ chửi bới tục tĩu?
Những hành vi “làm loạn” và “xấu xí” của nhóm cổ
động viên Việt Nam thực chất chỉ là mấy que pháo bông lẻ tẻ so với
thùng thuốc nổ được chính quyền, truyền thông và một phần xã hội dung
dưỡng bấy lâu nay. [9]
Tháng 8/2020, trang Facebook của Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam bị tấn công
với hàng
ngàn bình luận chửi bới công kích khi “dám” lên tiếng về vụ xét xử
một nhóm bất đồng chính kiến trong nước. [10]
Trang Facebook của Đại sứ quán Cộng hòa Czech tại Việt Nam vào tháng
4/2021 cũng nhận được hàng
trăm lượt chửi rủa khi đăng bài ủng hộ nhà hoạt động Nguyễn Thúy
Hạnh bị chính quyền bắt giữ. [11] Các
trang Facebook của BBC
News Tiếng Việt, của Đài
Á Châu Tự Do từ lâu đã là địa chỉ thường trú của đội ngũ dư luận
viên. [12] [13] Những bài viết có thông tin tiêu cực về chính quyền
thường xuyên được minh họa bằng hàng loạt các bình luận tục tĩu. Một
sự việc điển hình là vụ tấn công vào làng Đồng Tâm đầu tháng 1/2020. Chỉ
một ngày sau khi vụ tấn công xảy ra, dường như toàn bộ lực lượng dư luận
viên đã được huy
động tổng lực, tràn ngập tất cả các kênh tin tức trên Facebook và
bất kỳ trang cá nhân nào đăng tải thông tin khác với phiên bản của chính
quyền. [14] Các ngôn từ công kích, tục tĩu và dơ bẩn xuất hiện với tần
suất và số lượng có lẽ là dày đặc nhất từ trước đến nay.
Chính quyền và truyền thông trong nước chưa bao giờ nhắc gì đến những
đợt tấn công này. Một
sự kiện đáng chú ý khác xảy ra vào tháng 9/2020, khi tờ New Yorker của
Mỹ đăng một bài
viết về “bệnh nhân 17” nổi tiếng, người đã từng hứng chịu nhiều công
kích vì bị cho là làm lây lan dịch bệnh ở Việt Nam thời điểm tháng
3/2020. [15] Bài viết bị cho là thanh minh cho bệnh nhân này, khiến một
làn sóng đông đảo người dùng mạng xã hội Việt Nam ào ạt nhảy vào trang
Facebook của tờ báo công
kích chửi bới. [16] Báo
Thanh Niên đưa tin về sự việc với tường thuật rằng bài báo trên của New
Yorker khiến “dân
mạng phẫn nộ”. [17] Một
điều đáng nói là “bệnh
nhân 21”, một quan chức cấp cao của chính quyền ngồi cùng chuyến bay
với “bệnh nhân 17”, tiếp xúc với rất nhiều người sau khi về nước, và
được miêu tả là có lối sống xa hoa không kém, lại hoàn toàn tránh được
búa rìu của truyền thông lẫn dư luận Việt Nam. [18]
***
Những sự việc trên cho thấy văn hóa bạo lực, trong đó có bạo lực ngôn
từ, là thứ được dung dưỡng một cách có hệ thống ở Việt Nam.
Chính quyền dùng nó như một công cụ để trấn áp các thông tin, cá nhân và
tổ chức dám làm trái ý mình.
Chứng kiến cách chính quyền hành xử như vậy, có gì ngạc nhiên không khi
một bộ phận người dân cũng xem bạo lực (ngôn từ) là phương thức để giải
quyết bất đồng? Tất
nhiên, hành vi ứng xử bạo lực không phải là sáng tạo của Việt Nam hay
chính quyền cộng sản. Nó xuất hiện ở khắp nơi và là vấn đề muôn thuở của
nhân loại. Nó
cũng không phải chỉ tồn tại ở những người ủng hộ chính quyền. Không ít
người đấu tranh chống độc tài cũng dùng đến bạo lực ngôn từ nhuần nhuyễn
không kém cạnh gì các dư luận viên, và đó là một vấn đề dài tập sẽ còn
phải nhắc đến nhiều. Tuy
nhiên, có một đặc sản chỉ tồn tại ở các chế độ độc tài: bạo lực được nhà
nước bảo trợ (state-sponsored violence). Với nguồn lực vượt trội và tính
chính danh, chúng vượt xa về tính chất tàn bạo, về quy mô và về hậu quả
so với bạo lực ở phương diện cá nhân hay một nhóm người. Sẽ
không bao giờ có một thay đổi thực chất nào, nếu chúng ta chỉ biết lên
án các hành vi bạo lực đơn lẻ trong khi nhắm mắt cho qua một hệ thống
được xây dựng và củng cố dựa trên bạo lực. Nhà
đã dột từ nóc. Mắng cóc chửi trời phỏng có ích gì? |