|
SÀI GÒN NHỎ
Chừng nào người Việt mới bằng ‘bọn mọi đen’? PHẠM
THANH GIAO
Tôi học xong, ra trường vào cái thời mà nước Mỹ thê thảm bởi cuộc khủng
hoảng kinh tế 1985-1987. Sau gần một năm ròng rã lê gót đi tìm việc, mới
kiếm được cái job đầu tiên toàn thời gian ở Mỹ. Bước chân vào sở, cái gì
cũng lạ, mà cái người dắt mình đến cái phòng làm việc cũng lạ lắm luôn,
một anh da đen trẻ to hơn cái cột đình. Qua Mỹ năm 1980 đi học đi làm
bán thời gian thì cũng chỉ thấy và gặp người Mỹ Da Đen qua loa thôi, chứ
chưa tiếp xúc trực tiếp như bây giờ thì đây mới là lần đầu.
Thấy người Việt mình thường hay chê bai người Da Đen là “chúng nó ở dơ,
hôi hám và toàn trộm cắp, băng đảng”, nhưng Ronald – người da đen mà tôi
gặp – không “hôi lắm” và cũng không có vẻ gì thuộc vào dạng ở dơ cả.
Khuôn mặt mới nhìn thì hơi có vẻ dữ tợn, nhưng khi Ron, tên tắt, nhoẻn
miệng cười thì thấy ngay được cái nét hiền hậu. Ron dẫn tôi đi, giới
thiệu khắp nơi, với khắp mọi người ở cái hãng nhỏ xíu có chưa tới 100
nhân viên đó.
Tôi làm ở đây được một năm rưỡi thì nhảy job và xin nghỉ vì lúc này,
cuối năm 1988 công việc phất lên nhiều như… nước thủy triều đang lên. Cứ
vài ba tháng lại nhảy job mới là lương bổng và benefits lại tăng thêm
nên dại gì nằm một chỗ. Ron vẫn ở lại làm cho hãng cũ, anh ta đã làm ở
đó đã hơn chục năm rồi nhưng không bao giờ dám nhúc nhích. Dễ hiểu thôi,
vì đã có lần anh ta tâm sự “Cái gốc Da Đen như tôi, có job làm đàng
hoàng và có benefits là may rồi. Tôi cứ nhìn vào điều đó để an vui và
tiếp tục công việc!”. Ron cũng là người đầu tiên giới thiệu và dắt tôi
đi câu cá biển ở Redondo Beach vào năm 1987, để rồi ghiền luôn, khi kéo
những con cá nặng đến gần chục ký lô, lôi cho mày chạy sút quần luôn.
Công việc mới của tôi ở xa hơn, lại đi ngược đường nên chúng tôi chia
tay nhau từ đó.
***
Năm 2006, chúng tôi mua lại một tiệm ăn nhanh trong một cái shopping
mall ở Raleigh. Sang lại tiệm lúc đầu cần phải giữ luôn nhân viên đã làm
ở đây từ trước. Trong số hơn chục nhân viên ở đó, có một cô bé người Da
Đen mới 16 tuổi, vẫn còn học Trung Học nhà ở gần đó. Lần đầu tiên, nhìn
vào cái thời khóa biểu người manager cũ để lại, tôi hơi có tí ngạc
nhiên, vì Sydney, tên cô bé, chỉ làm có 6-7 tiếng đồng hồ mỗi tuần vào
hai buổi trưa thứ Bảy và Chúa Nhật, mỗi ngày ba tiếng, vào đúng cái thời
điểm bận rộn nhất, khách ăn đông nhất trong ngày. Nó lại đứng cashier,
tính tiền nhanh hơn bất cứ nhân viên nào làm trong tiệm, tính nhanh như
máy, lại khéo tay làm 2-3 thứ việc một lúc, ăn nói nhã nhặn và lịch
thiệp. Tôi nghĩ, có lẽ con bé chỉ muốn làm có vậy vì còn phải đi học
toàn thời gian kia mà.
Mãi về sau này, khi tôi thay thế người manager tự mình quản lý tiệm để
chỉnh đốn lại, tôi mới khám phá ra rằng, Sydney giỏi, siêng năng, không
bao giờ đến trễ, cho dù mỗi tuần chỉ làm có 6-7 tiếng, cái check lương
cũng chỉ mấy chục bạc, chỉ được người manager kia ban phát cho có thế,
không chịu thì thôi. Ở cái tuổi 16 mà lại là Da Đen nữa, nên người ta
đánh đồng tất cả hễ cứ Da Đen… là lười biếng và không xài nổi. Tôi cho
Sydney làm tới 24 tiếng một tuần và luôn nhắc chừng cháu về việc học.
Học là chính. Trong số tất cả nhân viên làm cho chúng tôi, Sydney đứng
hàng đầu về nhanh nhẹn, tháo vát, siêng năng, chăm chỉ và nhất là có
trách nhiệm, không bao giờ đi làm trễ, không ăn gian thời giờ cho dù chủ
hay manager không có mặt ở tiệm.
Hai năm sau, Sydney học ra trường đậu điểm cao, chuyển lên một trường
đại học khá xa nhà. Lưỡng lự mãi, nó mới báo cho tôi biết là không thể
làm việc cho chúng tôi được nữa, nhưng không quên kèm thêm lời cám ơn và
năn nỉ, khi nó về nhà sau mỗi khóa học, hãy nhớ đến nó, và cho nó việc
làm phụ thêm. Sydney còn làm cho chúng tôi thêm ba mùa Hè và hai mùa lễ
cuối năm nữa trước khi nó chuyển sang tiểu bang khác để tiếp tục con
đường học vấn.
Cũng như Ron, Sydney biết thân phận Da Đen mà không được chọn lựa của
nó, nó siêng năng hơn bất cứ ai, cố gắng hơn bất cứ ai, vì cái nước da
và vì SỰ KỲ THỊ của MỌI NGƯỜI, bất kể giống dân hay sắc dân nào khác.
Việc CỐ GẮNG để VƯƠN LÊN của những người Da Đen như nó và Ron, đòi hỏi
sự cố gắng phi thường, nghiến răng và cúi đầu gấp ngàn lần người Da
Trắng và gấp chục lần người Da Vàng để vươn lên. Để thoát được ra khỏi
cái định mệnh trớ trêu đó, người Da Đen ở Mỹ còn phải cố gắng hơn cả cá
chép vượt vũ môn mới có hy vọng hóa rồng. Và cho dù ngay cả sau khi họ
phải trải qua bao nhiêu vũ môn trong đời, để hóa thành rồng, mà cái xã
hội này cũng chẳng bao giờ nể phục hay tôn trọng những cố gắng phi
thường của họ. Người Việt mình còn gọi cựu Tổng thống Obama bằng cái tên
“thằng mọi đen” thì cỡ Ronald hay Sydney có đáng gì để phải bận tâm.
Đôi khi tôi nghĩ, nếu người Việt mình đổi chỗ cho người Da Đen thì không
biết có ai “phấn đấu” đủ để trở thành Barack Obama, Martin Luther King
hay có bao nhiêu người phụ nữ “phấn đấu kiên cường” được như Sydney, khi
sáu năm sau, mẹ nó ghé ngang tiệm ngay lúc tôi có mặt ở đó và báo cho
tôi biết trong một niềm hãnh diện vô biên là nó mới chuyển trường, chỉ
còn hai năm nữa sẽ ra bác sĩ. Tôi chợt nhớ lại cái cảm giác nghi ngờ,
khi nó đến tiệm lấy tấm check cuối cùng và ôm tôi nói lời từ biệt, trong
tôi lúc đó, có tới 90% nghĩ là nó sẽ CHẲNG BAO GIỜ RA TRƯỜNG với cái
bằng bác sĩ nổi, ở cái xã hội này.
***
Khi tôi đọc một bài báo người ta lên án hai bác sĩ Pháp lên tiếng “đòi”
mang những loại thuốc mới bào chế xong cho dịch bệnh Covid-19 qua Phi
Châu để THỬ NGHIỆM trên cái lũ “Mọi Đen” mà lòng buồn khôn tả. Đêm ngủ,
chợt nhớ đến Sydney, đến Ronald mà thương cho thân phận “Mọi Đen” của
họ. Chuyện này cũng có gì là mới mẻ đâu, xưa giờ Mỹ, Pháp và một số quốc
gia phát triển vẫn thường đem những loại thuốc mới bào chế xong qua Phi
Châu để thử nghiệm trên những con người cũng có trái tim, cũng có những
ước mơ kia, như những con chuột bạch… À phải đổi lại là như những con
chuột đen này mới đúng. Dân Da Trắng “khôn lắm”, dại gì thử những loại
thuốc chưa biết ảnh hưởng ra sao trên dân của họ. Cái giá để trả cho
những cuộc “bán mạng” này ở Phi Châu lại “cực rẻ”, rẻ hơn bèo. Chỉ cần
2-3 trăm đô là “bọn mọi” sẽ xúm vào ghi danh để có cái cơ hội bốn chết,
bốn sống và hai phần còn lại sẽ chỉ là khốn nạn suốt đời.
Năm ngoái, khi nghiên cứu về dịch bệnh Covid-19, tôi lạc vào một bài
viết hết sức thống khổ của những người Da Đen bị nhiễm và tỷ lệ tử vong
đến đáng sợ ở những thành phố, những tiểu bang ở Mỹ. Cái bảng so sánh tỷ
lệ tử vong giữa người Mỹ Da Trắng, người Mễ với người Mỹ Da Đen ôi sao
nó cách biệt trùng khơi vạn dặm. Có những nơi như ở tiểu bang Louisiana
khi dân số người Mỹ Da Đen chỉ có 32% trên tổng dân số nhưng lại có hơn
70% tỷ lệ tử vong vì Covid-19.
Cũng dễ hiểu thôi. Tôi đã từng ghé thăm những góc nhỏ tồi tàn trong một
thành phố, tôi cũng từng cư ngụ ở những khu xóm không ai muốn ở với
những tội ác tràn lan, với những cảnh sống cơ cực và những mảnh đời
tuyệt vọng ở những “khu Mỹ Đen” trên đất Mỹ. Những con người Da Đen
không được quyền chọn lựa này, được nguyên cả một hệ thống tinh vi của
chính quyền người Da Trắng gom lại, đẩy vào những khu ghetto, những trại
tập trung không có hàng rào kẽm gai, không có cổng và lính canh nhưng
không dễ gì thoát ra được. Thêm vào đó là những vùi dập không ngóc đầu
lên được đến từ mọi sắc dân khác.
Ở những nơi này, những thứ phục vụ cần thiết nhất, tối thiểu nhất đều bị
tước đoạt qua những hệ thống tinh vi, chậm chạp nhưng hết sức chắc chắn,
từ chợ búa, nhà thương, phương tiện di chuyển, cảnh sát, cứu hỏa đến
trường học và những cơ sở liên quan về giáo dục. Chính quyền của người
Da Trắng cô lập những con người Da Đen có mặt bất đắc dĩ ở đất nước này
vì họ đã mất đi cái quyền xử dụng người Da Đen như Nô Lệ.
Để thoát ra khỏi những chốn đó, người Da Đen nói riêng và da màu nói
chung ở Mỹ phải có những ý chí và cố gắng phi thường. Thử hỏi, bao giờ
thì người Mỹ gốc Việt mới có một người làm Phó Tổng thống như bà Kamala
Harris. THỬ HỎI, TRONG CHÚNG TA CÓ ĐƯỢC MẤY NGƯỜI? |