|
Dự
luật về đặc khu kinh tế - cách tiếp cận không giống ai
LTS –
Nhân Hội thảo về dự thảo luật về đặc khu kinh tế (ĐKKT) sẽ diễn ra vào
18/5 này, TVN xin giới thiệu những đóng góp của chuyên gia kinh tế Phạm
Chi Lan, người có nhiều trăn trở về dự thảo Luật ĐKKT sắp trình Quốc hội
xem xét trước khi thông qua.
Trước
hết, tại sao lại ra một luật về đặc khu kinh tế mà trong đó chỉ định rõ
luôn 3 ĐKKT, là Vân Đồn, Bắc Vân Phong và Phú Quốc ? Nếu làm một luật để
tạo khuôn khổ chung, thì không nên đưa ra định danh là nơi nào làm. Từ
yêu cầu và mục đích của ĐKKT, quốc hội nên đưa ra những chính sách riêng
cho ĐKKT và để chính phủ lựa chọn làm thí điểm ở nơi nào có thể đáp ứng
tốt nhất các điều kiện và kỳ vọng về ĐKKT, trước khi mở rộng ra các nơi
khác. Nếu cần thẩm quyền quốc hội quyết định, chính phủ có thể đề xuất
và trình quốc hội từng trường hợp một.
Kinh
nghiệm của Thẩm Quyến
Đó
chính là cái cách ông Đặng Tiểu Bình đã làm đối với Thẩm Quyến ngày xưa
vào thời kỳ đầu cải cách của Trung Quốc. Khi đó chưa có đủ niềm tin để
áp dụng rộng rãi những chính sách mới theo thị trường, ông Đặng cho lập
một ĐKKT và áp dụng những chính sách tốt cho một nơi mà trước đấy chỉ là
một bãi rác. Nhưng ưu thế của Thẩm Quyến là đối diện với Hồng Kông, một
trung tâm phát triển rất lớn, ông Đặng kỳ vọng, với những chính sách
tốt, vị trí của Thẩm Quyến sẽ được phát huy.
Trên
thực tế, các nhà đầu tư đã chọn lựa Thẩm Quyến, vì vị trí gần với Hồng
Kông. Hơn nữa, vì một nơi hoang vắng, chưa có gì cả, nhà đầu tư bắt tay
từ đầu, thiết kế hạ tầng cần thiết cho phát triển theo yêu cầu của họ.
Từ chính sách
tốt ở Thẩm Quyến, Trung Quốc
áp dụng rộng rãi ra các nơi khác, và làm cho cả đất nước Trung Quốc phát
triển theo hướng thu hút được rất nhiều đầu tư nước ngoài, đầu tư trong
nước, đầu tư của người Hoa từ bên ngoài về, và cả đất nước phát triển
lên.
Sau
này, người ta đánh giá rằng điều đầu tiên Thẩm Quyến làm được là tác
động về thể chế, là nơi thử
nghiệm về thể chế thành công, và từ đó áp dụng rộng rãi ra cho cả
nền
kinh
tế.
Thứ
hai, về tác động trực tiếp là sự lan tỏa đến các khu vực khác, như
Thượng Hải, Sán Đầu…, những nơi cũng mọc lên các mô hình phát triển như
Thẩm Quyến.
Yêu
cầu thể nghiệm thể chế mới với Việt Nam
VN
đang đứng trước yêu cầu bước sang giai đoạn 2 của đổi mới. Giai đoạn 1
VN đã thành công sau 30 năm, vì vậy sang giai đoạn 2 cần phải đổi mới ở
mức cao hơn, vừa để đáp ứng yêu cầu hoàn thiện thể chế kinh tế thị
trường, vừa để đáp ứng tất cả những cam kết với các hiệp định thương mại
tự do (FTAs) mà VN đã ký.
Việt
Nam cũng có ý tưởng về thiết lập ĐKKT trong bối cảnh đất nước đã và đang
tham gia thị trường quốc tế rất mạnh mẽ, trong đó xuất nhập khẩu chiếm
tới 180% GDP, và được coi là một nền
kinh
tế
rất mở, cũng như có khả năng thu hút đầu tư nước ngoài khá mạnh. Theo
Báo cáo Đầu tư Toàn cầu, năm 2017 VN đứng thứ 12 trong lựa chọn của các
công ty đa quốc gia, tăng hai bậc so với năm trước đó. Trong khi đó, một
số nước, trong đó có Trung Quốc, đã giảm xuống về tỷ lệ chọn lựa.
Khi
hỏi những nhà đầu tư nước ngoài thành công ở VN rằng họ thấy Việt Nam
hấp dẫn nhất về cái gì, phần lớn họ nói đó là nguồn nhân lực của VN, và
VN là nơi kinh doanh tốt vì mở cửa thị trường và tạo cơ hội cho họ tiếp
cận nhiều thị trường bên ngoài, chứ không phải các ưu đãi là số 1. Họ
cũng tin trong tương lai môi trường kinh doanh ở VN sẽ tốt hơn do VN
tham gia các FTA thế hệ mới và sẽ cải cách thể chế theo các cam kết đó.
Vì
vậy, thử nghiệm về thể chế của
Việt Nam phải là áp dụng hệ thống thể chế mới theo cam kết của các FTAs,
ví dụ như những yêu cầu nghiêm ngặt về môi trường, lao động, cạnh tranh,
tính minh bạch của bộ máy chính quyền, việc tham vấn người dân, tham vấn
doanh nghiệp trước khi đưa ra quyết định, hay yêu cầu dỡ bỏ những hàng
rào hành chính, thực hiện thông quan nhanh…
Có thể
thấy cách tiếp cận của luật ĐKKT muốn dành ưu đãi thật đặc biệt về thuế
và đất đai để thu hút đầu tư chưa trúng với thể chế mà nhà đầu tư mong
muốn nhất, đặc biệt với các nhà đầu tư chiến lược trong các lĩnh vực VN
muốn thu hút họ vào. Đảng, chính phủ, quốc hội đã nhiều lần nói là VN
đang mong muốn bước vào thời đại công nghiệp 4.0, với ưu tiên cao nhất
là làm sao phát triển công nghệ để có thể đẩy nền
kinh
tế
lên, và chính sách mới về FDI sắp sửa đổi cũng đưa ra ưu tiên số 1 cho
các doanh nghiệp có thể mang công nghệ cao vào và triển khai nó.
Vậy
những nhà đầu tư CNC, họ cần gì? Chúng ta có hai mô hình thí điểm CNC ở
VN là Khu CNC TP HCM và Khu CNC Hòa Lạc (Hà Nội). KCNC TP HCM có vẻ tốt
hơn, còn ở Hòa Lạc còn nhiều vướng mắc lắm. Đầu năm 2018, ông Phùng Quốc
Hiển, Phó Chủ tịch Quốc hội, đã đến KCNC Hòa Lạc làm việc, và kết luận
rằng có 13 vấn đề lớn về luật pháp còn vướng mắc cho Hòa Lạc, do luật
pháp chưa sửa được. Thế thì tại sao không tập trung giải quyết 13 điều
đó cho KCNC Hòa Lạc, và áp dụng cho cả KCNC TP HCM, để chứng minh rằng
vói thể chế tốt 2 KCNC này có thể vượt lên. Và, sau đó, đem áp dụng
chính sách đó chung cho tất cả nơi khác muốn làm CNC.
Ông
Nguyễn Mại, một quan chức có nhiều năm kinh nghiệm trong thu hút FDI, đã
nói trong một cuộc họp rằng CNC rằng chỉ có thể tập trung vào những đô
thị lớn, ở đấy là nơi tập trung trí thức nhiều, tinh hoa nhiều và có lực
lượng lao động có kỹ năng cao để nhà đầu tư tuyển dụng, hay cộng tác.
Nhà đầu tư như Samsung đã phát triển các khu lắp ráp điện thoại di động
ở Thái Nguyên và Bắc Ninh, nhưng đến trung tâm nghiên cứu xử lý, giám
định sản phẩm, họ làm Hà Nội với mấy nghìn kỹ sư hiện nay. Bây giờ đến
khâu Nghiên cứu & Phát triển (R&D) họ lại chọn TP HCM. Các nhà đầu tư
CNC khác cũng có cách chọn địa điểm tương tự.
Thế mà bây giờ VN lập ra Vân Đồn, Vân Phong, hay Phú Quốc, ở đâu cũng
đều nói đến CNC cả. Nhưng liệu các nhà CNC sẽ vào đấy, hay là họ tiếp
tục chọn TP HCM, Hà Nội, hoặc Đà Nẵng?
ĐKKT
xin xây dựng casiso có nên không?
Có thực tế là cả 3 nơi, Vân Đồn, Vân Phong và Phú Quốc đều muốn có
casino.
Bản
thân du lịch đang phát triển khá tốt ở Quảng Ninh, với Vịnh Hạ Long là
di sản thế giới và cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp. Những năm vừa qua
Quảng Ninh đã làm được rất nhiều việc tốt để thu hút du lịch.
Phú Quốc những năm gần đây nổi lên trở thành một địa điểm du lịch hết
sức hấp dẫn và thu hút được cả khách trong nước và nước ngoài. Đầu tư
vào các dự án hạ tầng cho du lịch ở Phú Quốc cũng rất mạnh rồi.
Chưa phải ĐKKT, du lịch ở Quảng Ninh và Phú Quốc đã phát triển rồi. Sắp
tới, nếu thành ĐKKT, 2 nơi này lại có thêm những ưu đãi về bất động sản,
nghỉ dưỡng, hay vui chơi giải trí. Vậy những ưu đãi đó có thừa không, và
liệu casino có cần không?
Casino là điều rất cần cân nhắc thận trọng,
bởi gần với Vân Đồn- Quảng Ninh đã có Ma Cao, trung tâm đánh bạc lớn của
thế giới, và đã thành công. Nhưng vài năm gần đây, không chỉ Ma Cao mà
cả Las Vegas ở
Mỹ
cũng đang có chiều hướng suy giảm, vì
đánh bạc trên mạng xuất hiện rộng rãi. Ở VN, mạng lưới đánh bạc trên
mạng chỉ do hai doanh nhân điều hành, và mấy ông tướng công an bảo kê,
mà có tới 14 triệu lượt người tham gia. Trong khi VN lại muốn dùng
casino với rất nhiều ưu đãi để tạo đột phá, có nên không? Trong hơn 4000
ĐKKT trên thế giới, có bao nhiêu ĐKKT cạnh tranh bằng casino? Theo tôi,
cần phải nghiên cứu thấu đáo, tới nơi tới chốn, chứ đừng nghe theo lobby
của ai đó mà chấp nhận.
Rồi bây giờ người ta lại đang vận động công nhận ngành mại dâm, tuy chưa
ghi trong dự thảo luật về ĐKKT. Chẳng lẽ ngành du lịch của VN không có
những thế mạnh khác, và phải cất cánh bằng đánh bạc và mại dâm à? Chỉ
nghĩ đến điều này thôi đã thấy quá đau, vì ta sẽ phải trả giá lớn về văn
hóa, xã hội cho sự phát triển của đất nước trong tương lai nếu làm như
vậy.
Hơn
nữa, trong danh mục ưu đãi đầu tư ở ĐKKT có cả CNC lẫn casino.
Thử nghĩ xem liệu các nhà CNC, vốn quen sống và làm việc trong
môi trường trí thức, học tập, sáng tạo, có muốn vào ngồi cùng chỗ với
đánh bạc và mại dâm không? Ưu đãi cho casino ở cùng ĐKKT có thể sẽ đuổi
các nhà đầu tư CNC đi nơi khác.
Những
nơi được chọn làm ĐKKT không có tác dụng lan tỏa
Về tác
động lan tỏa, các ngành mà VN đang muốn tập trung phát triển là công
nghệ thông tin, du lịch và nông nghiệp. CNTT hiện nay đang trải ra nhiều
chỗ trên đất nước. CNTT tạo thành sức mạnh vật chất giúp cho các ngành
phát triển lên, chứ không phải chỉ phát triển cho bản thân để bán sản
phầm ra nước ngoài. CNTT có thể góp phần quan trọng hiện đại hóa nền
kinh
tế,
khắc phục những yếu kém trong hệ thống quản trị nhà nước và doanh
nghiệp, như tính kém minh bạch, kém trách nhiệm giải trình, và giúp cho
cả nhà nước và doanh nghiệp có các lựa chọn tốt hơn, thực thi hiệu quả
hơn trong đầu tư và sản xuất, kinh doanh. Hay những ngành như giáo dục,
y tế, giao thông vận tải, đo đạc bản đồ, quan trắc hay phát hiện vấn đề
môi trường…. đều rất cần áp dụng CNTT. Vì vậy, đầu tư và ứng dụng CNTT
không thể chỉ trong các ĐKKT dự kiến này, mà phải dựa trên các trung tâm
lớn như TP HCM, Hà Nội, và mới đây là Đà Nẵng, Cần Thơ, và từ đó lan tỏa
ra khắp nước.
Mảng
thứ hai là du lịch. Phú Quốc và Vân Đồn được chọn nhằm mục tiêu du lịch
tương đối rõ. Ngoài Vịnh Hạ Long, Quảng Ninh có thêm Vân Đồn là rất tốt,
nhưng Vân Đồn không thể thay thế Vịnh Hạ Long mà chỉ có thể phát triển
khi đi cùng Hạ Long.
Còn
Phú Quốc bản thân vẫn đang phát triển du lịch rất mạnh, bất động sản du
lịch đã bán, chia chác gần hết rồi, đâu có cần chờ chính sách ưu đãi
gì ! Phú Quốc là một hòn đảo,
nên khả năng kết nối với tỉnh Kiên Giang, hay rộng hơn đồng bằng sông
Cửu long, để lan tỏa cũng hoàn toàn không dễ. Đó là chưa nói loại hình
du lịch ở Phú Quốc hoàn toàn khác với loại hình du lịch của đồng bằng
sông Cửu long, vốn gắn với nông nghiệp và sinh thái.
Trung
tâm du lịch ở phía Nam hiện giờ vẫn là TP HCM với 26 triệu lượt khách
mỗi năm. Từ TP HCM đi Đà Lạt, Vũng Tàu, Tây Ninh hay đồng bằng Sông Cửu
Long đều tiện cả.
Vân
Phong không phải là nơi để làm du lịch, bởi Vân Phong nằm bên cạnh Nha
Trang, gần Bình Định, và một chuỗi các tỉnh miền Trung có khả năng về du
lịch. Nếu lấy một điểm là trung tâm du lịch của miền Trung để từ đó lan
tỏa, nên chọn Đà Nẵng hoặc Nha Trang. Còn Vân Phong, với ý tưởng trước
đây là biến nó thành một cảng trung chuyển, hỗ trợ cho cảng trung chuyển
ở Bà Rịa – Vũng Tàu, tôi nghĩ là được.
Đối
ngành thứ ba mà chúng ta ưu tiên phát triển là nông nghiệp, cả 3 nơi
chọn làm ĐKKT đều khó có thể phát huy vai trò trong phát triển nông
nghiệp ở VN.
Vân
Đồn - Quảng Ninh không phải là vùng nông nghiệp, nên được hoạch định cho
các ngành khác. Đồng bằng sông Hồng tập trung ở các tỉnh ven và xung
quanh Hải Phòng, với cảng Hải Phòng là nơi vận chuyển. Từ Hải Phòng đi
Thái Bình, Hưng Yên, Hải Dương, Vĩnh Phúc, hay Bắc Giang, đều tiện, Vân
Đồn không có được vị trí như thế.
Vân
Phong cũng vậy. Khu vực miền Trung không phải là nơi trọng tâm phát
triển nông nghiệp được, khi bị khô hạn và bão tố triền miên.
Phú
Quốc có thể phát triển một số sản phẩm về hải sản, hay nông sản, nhưng
chủ yếu phục vụ cho nhu cầu du lịch ở Phú Quốc thôi, chứ không phải đầu
tàu để phát triển nông nghiệp của vùng đồng bằng sông Cửu Long. Nếu ở
đồng bằng sông Cửu Long nên chọn Cần Thơ, hoặc phần nào đó TP HCM – làm
nơi chế biến, kinh doanh và tạo thêm giá trị gia tăng cho nông sản.
Nên
chọn nơi nào làm ĐKKT trước?
Tôi
nghĩ giá mà biến TP HCM, hoặc một
phần của nó, thành ĐKKT, với
ý nghĩa trước hết là nơi thử nghiệm các thể chế hiện đại theo các cam
kết FTA, thì nó có thể
mang lại được lợi ích ngay, nhiều hơn và sớm hơn. TPHCM vốn vẫn là nơi
phát triển cao nhất trong cả nước và thường đi đầu trong những sáng kiến
đổi mới về nhiều mặt, và cũng là nơi tụ hội tinh hoa lớn nhất cả nước.
Sức lan tỏa sang các nơi khác cũng mạnh, vì sự phát triển của TP HCM
luôn gắn rất nhiều với các vùng khác trong cả nước, khi TP này đã và
đang là trung tâm thương mại quốc tế lớn nhất của nước ta.
Hà Nội
là lựa chọn thú hai, vói những điều kiện
về thử nghiệm thể chế như TP
HCM, trước mắt tập trung vào thực hiện ở khu CNC Hòa Lạc, nơi đã có 20
năm tuổi nhưng vẫn bị thể chế tạo thành rào cản chính cho phát triển.
Các
vấn đề như quản trị, điều hành, nguồn nhân lực sẽ không quá khó để giải
quyết ở hai nơi này nếu cải cách thể chế được thực hiện đầy đủ, đồng bộ,
nghiêm túc, với hệ thống tuyển chọn, bổ nhiệm, sử dụng, giao quyền và
trách nhiệm thật minh bạch, có trách nhiệm giải trình, có hệ thống giám
sát thực sự hiệu quả.
Để
giải quyết vấn đề hạ tầng ở TP HCM và Hà Nội, sẽ chỉ mất một phần trong
con số triệu tỷ dự kiến đầu tư vào 3 ĐKKT theo dự thảo luật, mà kết quả
thu được sẽ cao hơn gấp bội. TP HCM và Hà Nội sẽ trở thành trung tâm của
những ngành cao cấp hơn, tạo ra nhiều giá trị gia tăng, như sản xuất các
sản phẩm ứng dụng CNC, hay các dịch vụ giáo dục, y tế, tài chính, thương
mại, du lịch…, để lan tỏa ra các vùng xung quanh và kết nối nền kinh tế
nước ta với các nền kinh tế trong khu vực và trên thế giới.
Hai
nơi này mà cất cánh, cả nền kinh tế sẽ cất cánh theo.
Huỳnh
Phan (ghi) |