Việt Nam đă sẵn sàng cho điện hạt nhân chưa?

Changjian Wang, Qiang Wang và Fei Wang
(Trung Quốc)

Nguyễn-bá Dũng dịch

27 tháng 4, 2012

 

Nhu cầu năng lượng của Việt Nam đang tăng nhanh cùng với sự tăng trưởng kinh tế. Vấn đề cấp bách của Việt Nam là phải t́m nguồn năng lượng thay thế không phải nhiên liệu hóa thạch để giảm thiểu ảnh hưởng đến biến đổi khí hậu. Hiện tại, thị trường điện hạt nhân lớn nhất thế giới tồn tại ở các nền kinh tế mới nổi và các nước đang phát triển v́ những nước này đang rất cần năng lượng tương đối rẻ để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Nhưng năng lượng hạt nhân, không rẻ cũng không an toàn, đang đặt các quốc gia đó vào t́nh thế khó xử. Khi điểm nóng của thị trường điện hạt nhân chuyển từ “công nghệ tiên tiến” sang “khả năng chi trả kinh tế”, làm thế nào để t́m ra giải pháp điện hạt nhân toàn diện cho các nước đang phát triển với những yêu cầu cụ thể đang đặt ra một câu hỏi nghiêm túc đối với cộng đồng quốc tế.

Nhu cầu cung cấp điện tăng 14% mỗi năm và mức tăng trưởng dự kiến ​​sẽ đạt 15% ở Việt Nam cho đến năm 2015. Việt Nam phụ thuộc vào thủy điện, chiếm 36,04% nguồn cung điện quốc gia vào năm 2009. Thiếu các nguồn năng lượng khác, sẽ rất khó để Việt Nam có thể đáp ứng nhu cầu điện năng của đất nước trong tương lai chỉ với thủy điện và nhiệt điện từ nhiên liệu hóa thạch (như dầu, than và khí tự nhiên). Cung cấp điện hạt nhân, một giải pháp hiệu quả nhằm giải quyết t́nh trạng thiếu điện mà không thải ra khí nhà kính, vẫn đang có sức hút mạnh mẽ đối với các nước đang phát triển mà đại diện là Việt Nam. Việt Nam đă công bố chương tŕnh điện hạt nhân đầy tham vọng, dự kiến ​​phát triển từ một ḷ phản ứng vào năm 2020 lên 10 ḷ vào năm 2030, trong đó đóng góp hạt nhân vào lưới điện quốc gia sẽ là 1,5% vào năm 2020, 8% vào năm 2030 và 20-25% vào năm 2050.1, 3 Nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam đặt tại Phước Dinh, được cung cấp bởi Atom Story Export từ Nga. Nhà máy thứ hai, đặt tại Vinh Hải, do JAPC Nhật Bản cung cấp. Là một quốc gia đang phát triển, điều duy nhất Việt Nam có thể làm là đưa điện hạt nhân trở thành một phần không thể thiếu của lưới điện quốc gia, đồng thời đảm bảo an toàn và an ninh cho điện hạt nhân.

Nga và Nhật Bản hứa cung cấp gói viện trợ cho Việt Nam để đáp ứng các yêu cầu của Việt Nam về kinh phí, công nghệ, nhiên liệu hạt nhân, xây dựng và vận hành nhà máy điện, v.v., v́ Việt Nam không có các yếu tố cơ bản để tự phát triển điện hạt nhân.

Các nước đang phát triển như Việt Nam phải đặt vấn đề an toàn và an ninh hạt nhân lên hàng đầu và tiến hành nghiên cứu các tai nạn hạt nhân trong lịch sử, ví dụ như Chernobyl, Fukushima, v.v., ảnh hưởng của thiên tai đối với các nhà máy điện hạt nhân trước khi phát triển năng lượng hạt nhân. Để giữ cho một nhà máy điện hạt nhân hoạt động trơn tru và an toàn, cũng cần phải xây dựng một đội ngũ chuyên gia hạt nhân, kỹ sư, chuyên gia và người vận hành.

Một quốc gia phải mất nhiều năm hoặc nhiều thập kỷ để nắm vững bản chất của khoa học và công nghệ hạt nhân, tùy thuộc vào cơ sở hạ tầng hiện có của quốc gia đó. V́ các chuyên gia hạt nhân đang khan hiếm ở các nước đang phát triển, Việt Nam nên bổ sung thêm các khóa học kỹ thuật hạt nhân ở các trường cao đẳng và đại học để mở rộng phạm vi đào tạo cơ bản và đào tạo chuyên nghiệp về hạt nhân. Chính phủ nên đầu tư thêm kinh phí để hỗ trợ các cơ sở đào tạo trong nước và tiến hành các chương tŕnh hợp tác với các đối tác nước ngoài để phát triển các chuyên gia hạt nhân bản địa.

Vị trí của nhà máy điện hạt nhân là rất quan trọng. Theo các chuyên gia khí tượng địa phương, nhà máy điện hạt nhân ở tỉnh Ninh Thuận đang bị sóng thần đe dọa. Để giảm thiểu ảnh hưởng của sóng thần, chính phủ nên xây dựng trung tâm cảnh báo sóng thần, động đất và thiết lập hệ thống dự báo sóng thần.

Ngay cả khi chương tŕnh điện hạt nhân được khởi động với đầy đủ kinh phí và công nghệ, bất kỳ sự chậm trễ nào trong giai đoạn xây dựng kỹ thuật sẽ mang lại hậu quả tai hại và không thể tưởng tượng được đối với một nước đang phát triển như Việt Nam. Trong trường hợp dự án EPR của Pháp, EDF đă công bố ước tính chi phí sửa đổi là 6 tỷ EUR do chậm trễ gây ra, so với ước tính chi phí 5 tỷ EUR vào năm 2010.

Một bài học rút ra từ kinh nghiệm Fukushima cho thấy cách thức mà Chính phủ và Cơ quan An toàn Hạt nhân giám sát và điều chỉnh việc quản lư và vận hành một nhà máy điện hạt nhân có tầm quan trọng rất lớn đối với sự an toàn và an ninh của nhà máy. Chúng tôi cho rằng khó có thể thiết lập một hệ thống quản lư hạt nhân hoàn hảo với các tiêu chuẩn an toàn cao trong một thời gian ngắn như vậy. Một cựu Giám đốc Viện Nghiên cứu Hạt nhân Đà Lạt [tức GS Phạm Duy Hiển, chú thích của người dịch] nhấn mạnh văn hóa an toàn không tốt đang phổ biến trong mọi lĩnh vực của đất nước, thể hiện qua các vụ tai nạn giao thông thường xuyên ở Việt Nam.2 Quản lư nhà máy điện hạt nhân buông lỏng và không công khai sẽ h́nh thành sự thông đồng giữa người giám sát và người vận hành, và cuối cùng, dẫn đến một vụ tai nạn hạt nhân tương tự như những ǵ đă xảy ra ở Fukushima. Hậu quả của một vụ tai nạn hạt nhân là khó có thể tưởng tượng được ở các nước đang phát triển v́ họ không có bất kỳ khả năng nào để đối phó với thảm họa.

Nh́n chung, các chương tŕnh điện hạt nhân ở các nước đang phát triển phải chịu những hạn chế về tài chính và kỹ thuật cũng như những thách thức như thiếu các kỹ sư và kỹ thuật viên lành nghề, việc xử lư chất thải phóng xạ, ảnh hưởng đến môi trường và nguy cơ phổ biến hạt nhân. Bất kỳ quốc gia nào muốn phát triển điện hạt nhân trước hết cần lập một kế hoạch thiết thực phù hợp với điều kiện cụ thể của ḿnh và xây dựng văn hóa an toàn với các tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt. Hỗ trợ cần thiết từ các lĩnh vực công nghiệp, kinh tế, xă hội và R&D phải được huy động trong giai đoạn xây dựng cơ sở hạ tầng hạt nhân. Bên cạnh đó, các chương tŕnh điện hạt nhân đ̣i hỏi sự tương tác có lợi giữa cơ quan quản lư hạt nhân và các phương tiện thông tin đại chúng để công khai kịp thời t́nh h́nh hoạt động của nhà máy điện hạt nhân. Nhà quản lư hạt nhân có thể giảm bớt sự nghi ngờ của công chúng và giành được sự ủng hộ của công chúng bằng cách minh bạch hóa thông tin hạt nhân.

Tóm lại, an toàn và an ninh hạt nhân nên được ưu tiên hàng đầu. Việt Nam phải có một cơ quan độc lập với các cơ quan pháp luật và tinh thần trách nhiệm cao để soạn thảo và thực thi pháp luật về an toàn và an ninh hạt nhân. Khi các ḷ phản ứng hạt nhân đi vào hoạt động, cơ quan quản lư phải làm việc độc lập và luôn cảnh giác. Tất cả những điều này sẽ giúp Việt Nam sử dụng năng lượng hạt nhân một cách ḥa b́nh./.

 

■ TÀI LIỆU THAM KHẢO

(1) World Nuclear Association. Điện hạt nhân ở Việt Nam. http://www.world-nuclear.org/info/vietnam_inf131.html (truy cập ngày 24 tháng 3 năm 2012)

(2) The New York Times. Những giấc mơ hạt nhân của Việt Nam đă nở hoa bất chấp những nghi ngờ. https://www.nytimes.com/2012/03/02/world/asia/vietnams-nuclear-dreams-blossom-despite-doubts.html (truy cập ngày 26 tháng 3 , 2012)

(3) The Vancouver Sun. Việt Nam bất chấp lo ngại hậu Fukushima và theo đuổi chương tŕnh phát điện hạt nhân. http://www.vancouversun.com/business/Vietnam+defies+post+Fukushima+qualms+pursues+nuclear+generation+program/6249377/story.html  (truy cập ngày 24 tháng 3 năm 2012)

(4) Nuclear Engineering International. EDF tŕ hoăn dự án EPR Flamanville 3. http://www.neimagazine.com/story.asp?storyCode=2060192  (truy cập ngày 26 tháng 3 năm 2012)

(5) Qiang Wang, Xiaolei Zhang, et al. Hệ thống hành chính được cải thiện để đảm bảo an ninh hạt nhân của Trung Quốc. Environmental Science & Technology, 2011; 45 (11): 4666 DOI: 10.1021/es201312e

Copyright © 2012 American Chemical Society

https://pubs.acs.org/doi/10.1021/es301537t

(Kỷ niệm 10 năm, bản tiếng Anh được xuất bản lần đầu tiên, tháng Tư 2012)