|
LUẬT KHOA
Chợ đóng, trăm dâu đổ đầu siêu thị, người dân khổ vì bữa ăn
Chính quyền có đang sai lầm khi “đặt cược” vào hệ thống siêu thị
trong mùa giãn cách? Nguyên
Minh Tính
đến ngày 9/7, thành phố Hồ Chí Minh (TP. HCM) đã tạm đóng cửa 151/234
chợ truyền thống, [1] tương đương 2/3 tổng số chợ trên toàn thành,
trong đó có ba chợ đầu mối thực phẩm lớn nhất. Ngày 8/7, chính quyền
cũng quyết định tạm
ngừng dịch vụ ăn uống mang về trong vòng 15 ngày thành phố thực hiện
giãn cách. [2] Với
hai động thái chống dịch mạnh tay trên, người dân thành phố chỉ còn hai
lựa chọn cho bữa ăn mùa giãn cách: hoặc là ăn đồ khô (mì gói, xúc xích,
lương khô…) hoặc trông cậy vào các siêu thị, cửa hàng tiện lợi để mua
nguyên liệu về nấu ăn, hay mua các thức ăn chế biến sẵn.
Chính quyền TP. HCM liên tục khẳng định người dân không cần lo thiếu
hàng. Lãnh đạo Sở Công thương khẳng định đã chuẩn bị 120.000
tấn hàng hoá, [3] đồng thời cho rằng các kênh bán lẻ hiện đại trên
địa bàn thành phố hoàn
toàn bù đắp được nguồn cung cho thị trường, đáp ứng nhu cầu của
người dân. [4] Sở này nhiều lần đề cập đến việc khuyến khích người dân
tăng cường đi chợ online để đảm bảo an toàn mùa dịch.
Không thể phủ nhận những nỗ lực bình ổn thị trường, đảm bảo hàng hóa của
chính quyền, nhưng trong thực tế, người dân đang gặp nhiều khó khăn
trong việc mua nhu yếu phẩm.
Xếp hàng dài tại siêu thị, hệ thống online “đóng băng” Ngay
trong ngày giãn cách thứ ba (11/7), báo chí đã đưa tin về sự
quá tải của các siêu thị. [5] Nhiều siêu thị chạy hết công suất để
bổ sung hàng hóa nhưng vẫn không đủ.
Trước khi giãn cách, chị Thanh Thuỷ (quận Bình Thạnh, TP. HCM) không mua
hàng dự trữ. Chị cho rằng việc hàng hóa khan hiếm là do tâm lý tích trữ
của người dân và yên tâm rằng cũng như đợt cách ly theo Chỉ thị 16 vào
tháng 4/2020, siêu thị sẽ đầy ắp hàng hoá. Trái với suy đoán của chị,
vào ngày thứ hai của đợt giãn cách lần này, chị Thuỷ hoảng hốt vì phải
xếp hàng dài để mua hàng tại một cửa hàng Bách Hóa Xanh. Sau khoảng 20
phút xếp hàng chờ đợi, chị mua được thịt, cá nhưng không thể mua rau vì
đã hết hàng. Cũng
trong ngày giãn cách thứ hai, chị Phương Thanh (quận 1, TP. HCM) không
thể mua rau tại siêu thị quen thuộc. Ngày hôm sau, chị đã dậy sớm hơn và
đến một cửa hàng khác ở quận 1 để tìm mua rau. Tuy nhiên, vừa đến nơi,
chị đã thấy một hàng dài người chờ đợi, còn người bảo vệ thì liên tục
thông báo điệp khúc: hết thịt, hết cá, hết rau, hết tôm. Theo
ghi nhận của Luật Khoa, cảnh tượng người dân xếp hàng dài diễn ra ở các
siêu thị, cửa hàng thực phẩm lớn nhỏ tại nhiều quận nội thành. Ở
một vài nơi, báo chí còn phản ánh tình trạng thiếu hàng cục bộ, ví dụ
như người
dân khu phong tỏa quận 7 phải lên mạng kêu cứu vì khó mua rau củ,
thịt cá. [6] Một người dân phản ánh rằng xung quanh họ chỉ còn siêu thị
Bách Hóa Xanh nên đổ dồn vào đây mua sắm. “Lúc nào siêu thị cũng trong
tình trạng 20-30 người xếp hàng chờ. Từ 16h30 đến 18h hôm qua (11/7) tôi
mới được vào, lúc đến lượt cũng chỉ còn vài cọng rau”, người này nói.
Chính quyền TP. HCM cũng khẳng định hệ thống mua sắm online sẽ san sẻ
gánh nặng cho siêu thị và khuyến khích người dân đi chợ online. Nếu muốn
làm vậy, người dân có hai cách chủ yếu: thứ nhất, truy cập trực tiếp vào
các ứng dụng của các siêu thị như Co.opmart, Big C, Bách Hoá Xanh; thứ
hai, đi chợ qua các ứng dụng công nghệ như Grabmart, Baemin, Tiki,
Lazada. Tuy
nhiên, theo phản ánh của báo chí, các ứng dụng riêng của siêu thị hoặc
app của các công ty công nghệ lớn cũng không
thể đáp ứng nổi nhu cầu mua sắm online của người dân. [7] Cửa hàng
trên các ứng dụng này thường hiển thị dòng chữ “cửa hàng tạm đóng”. Một
người dân tại quận Bình Thạnh cho Luật Khoa biết đã đặt hàng trên ứng
dụng của một siêu thị nhưng khi gọi lên tổng đài thì nhân viên báo rằng
bảy ngày sau mới giao hàng được vì quá tải và hàng không về đủ. Một số
người nội trợ phải thức đến nửa
đêm để canh đặt hàng online nhưng không phải lúc nào cũng thành
công. [8]
Có sai lầm khi dồn hết gánh nặng cho siêu thị? Thực
tế đang diễn ra khá khác biệt so với những phát biểu từ chính quyền TP.
HCM. Sở Công thương cho biết các doanh nghiệp đã dự
trữ gấp 3 lần so với điều kiện bình thường, ở mức hơn 120.000 tấn
hàng. [9] Theo họ, nhu cầu thực tế chỉ khoảng 5.000-6.000 tấn/ngày. Theo
Thứ trưởng Bộ Công thương Đỗ Thắng Hải, khi không có dịch bệnh, chợ đầu
mối và chợ truyền thống cung ứng đến 70% lượng hàng hóa cho thành phố,
siêu thị vốn chỉ đáp
ứng 30%. [10] Như vậy, để bù đắp cho 148 chợ truyền thống và 3 chợ
đầu mối bị đóng cửa, việc thành phố dự trữ gấp 3 lần là việc làm đúng.
Nhưng nếu đã chuẩn bị đủ lượng hàng hoá, vậy tình trạng siêu thị không
đầy ắp hàng hoá như khẳng định là do tắc ở khâu nào? Một
câu hỏi khác đặt ra là các siêu thị đã có sự chuẩn bị cho tình huống các
hàng quán bị tạm đóng cửa hay chưa? Dù chưa có một thống kê cụ thể nhưng
chắc chắn con số người dân TP. HCM có thói quen ăn uống ngoài hàng quán
là không nhỏ. Thậm chí, không ít người ở trọ còn không
có bếp, không có nồi niêu xoong chảo để nấu nướng. [11] Cấm mua đồ
ăn mang về đồng nghĩa với việc có thêm một lượng lớn người dân đổ về
siêu thị để mua thực phẩm. Liệu các siêu thị đã tính đến nhóm khách hàng
này? Thực
tế, TP. HCM đã sớm có công văn yêu cầu các siêu thị, cửa hàng tiện lợi tăng
cường thực phẩm chế biến. [12] Tuy nhiên, các siêu thị, cửa hàng lại
cho rằng họ gặp
khó khi chuẩn bị loại thực phẩm này do thiếu nhân lực. [13] Thêm
vào đó, khả năng gánh vác của siêu thị càng bị đặt câu hỏi khi nhiều xe
vận chuyển hàng hóa đang mắc
kẹt tại các cửa ngõ vào thành phố do quy định phải có giấy xét
nghiệm âm tính. [14] Bất
kể quá nhiều thông tin bất lợi về chuỗi cung ứng lẫn tình trạng khan
hiếm đang diễn ra, trên báo chí, đại diện chính quyền và lãnh đạo siêu
thị đều khẳng định rằng siêu thị đủ hàng hoá. Ví dụ, ngày 9/7, ông
Nguyễn Anh Đức – Tổng giám đốc Saigon Co.op cho
biết các siêu thị của Saigon Co.op sẽ đáp ứng được yêu cầu tăng
lượng thực phẩm chế biến sẵn phục vụ nhu cầu khách hàng. [15] “Người dân
bình tĩnh, yên tâm ở nhà chống dịch trong thời gian giãn cách xã hội”,
ông Đức nói. Thực
tế trong những ngày giãn cách đầu tiên đang trái ngược với các phát
biểu, và người dân có cơ sở để nghi ngờ vào khả năng gánh vác của các
siêu thị đối với nhu cầu của một thành phố gần 10 triệu dân.
Đã đến lúc mở lại các chợ?
Trong khi hệ thống siêu thị có dấu hiệu quá sức, đây là lúc chính quyền
cân nhắc mở lại các chợ. Trên báo chí, chỉ thấy thông tin chợ bị đóng
chứ hầu như không có tin tức về việc mở lại các chợ sau khi đã cách ly,
truy vết và khử khuẩn. Trong khi đó, nhiều
siêu thị được mở lại sau một thời gian ngắn tạm phong tỏa. [16]
Ngoài mục đích san sẻ gánh nặng cho siêu thị, một lý do lớn để mở lại
các chợ là từ góc độ dịch tễ, so với chợ, siêu thị tiềm ẩn nhiều nguy cơ
lây lan dịch bệnh hơn. Theo kết
quả phân tích của nhóm nghiên cứu thuộc Đại học Fulbright, dịch chủ
yếu lây lan trong khu vực kín. Do đó, họ cho rằng nên khuyến khích các
dịch vụ ngoài trời (quán ăn, chợ dân sinh) hơn là các dịch vụ trong khu
vực kín (nhà hàng máy lạnh, siêu thị). [17] Trả
lời tờ Zing News, Tiến sĩ Nguyễn Thu Anh, Giám đốc quốc gia Viện Nghiên
cứu Y khoa Woolcock tại Việt Nam đã đề xuất các
giải pháp để chợ hoạt động an toàn, chẳng hạn như các chợ có thể chỉ
hoạt động 50% công suất để đảm bảo giãn cách, giữa các gian hàng có thể
làm miếng nilon che chắn, lắp thêm quạt điện để tăng thông khí. [18] “Nếu
mọi người đều đeo khẩu trang, cách xa nhau, đảm bảo thoáng khí, có miếng
che thì nguy cơ lây nhiễm rất thấp”, bà phân tích. Nếu
mở cửa chợ trong sự kiểm soát, thành phố có thể hạn chế cảnh người dân đổ
dồn về các siêu thị để mong mua được nguyên liệu cho từng bữa cơm.
[19] Ngoài ra, sớm mở lại chợ trong sự kiểm soát sẽ là cách hỗ trợ thiết
thực cho các tiểu thương.
Quyết định đóng cửa tất cả chợ tự phát từ ngày 19/6 và đóng cửa nhiều
chợ truyền thống có ca nhiễm sau đó của chính quyền đã bỏ lại phía sau
hàng ngàn tiểu thương. Cửa chợ đóng sập, những người này mất đi sinh kế
mà không có bất cứ sự hỗ trợ kịp thời nào. Nếu chỉ dựa vào các gói hỗ
trợ đòi hỏi thủ tục rườm rà, nhiều người sẽ lâm vào tình cảnh khó khăn. Xa
hơn, tiểu thương và nhân viên siêu thị đáng lẽ nên nằm trong nhóm được
ưu tiên tiêm vaccine vì hội tụ nhiều tiêu chí như tiếp xúc với nhiều
người, hoạt động trong lĩnh vực thiết yếu và có vai trò quan trọng trong
chuỗi cung ứng hàng hoá. Từ tháng Sáu, Bộ Công Thương đã đề
nghị ưu tiên tiêm vaccine cho đối tượng này, nhưng đến nay vẫn chưa
được thực hiện. [20] Nếu hoạt động tiêm vaccine cho tiểu thương được
triển khai sớm, kèm theo việc mở lại các chợ, thành phố có thể né được
cảnh đau đầu giải quyết bài toán khó về chuỗi cung ứng hàng hoá, vốn
liên quan đến nồi cơm của hàng triệu người. Việc
chính quyền TP. HCM “đặt cược” vào các siêu thị và hệ thống đặt hàng
online đang gây ra nhiều khó khăn cho người dân trong những ngày giãn
cách. Nếu không sớm có giải pháp khắc phục và tiếp tục phát biểu một
đường, thực tế một nẻo như hiện nay, niềm tin của người dân vào các
quyết sách chống dịch chắc chắn sẽ giảm sút.
Tài liệu tham khảo
1. Thanh N. (2021, July 9). TP HCM chỉ còn 83 chợ truyền thống hoạt
động. https://nld.com.vn. https://nld.com.vn/kinh-te/tp-hcm-chi-con-83-cho-truyen-thong-hoat-dong-20210709204744132.htm
2. Hằng T. (2021, July 8). TP.HCM tạm dừng dịch vụ ăn uống mang về.
ZingNews.vn. https://zingnews.vn/tphcm-tam-dung-dich-vu-an-uong-mang-ve-post1235623.html
3. Thương T. (2021, July 7). Giám đốc Sở Công Thương: TP.HCM đã dự
trữ 120.000 tấn hàng hóa. ZingNews.vn. https://zingnews.vn/giam-doc-so-cong-thuong-tphcm-da-du-tru-120000-tan-hang-hoa-post1235784.html
4. Quân M. (2021, July 7). Cả 3 chợ đầu mối đóng cửa, TPHCM có đủ
nguồn cung thực phẩm? Tin tức mới nhất 24h – Đọc Báo Lao Động online
– Laodong.vn. https://laodong.vn/kinh-te/ca-3-cho-dau-moi-dong-cua-tphcm-co-du-nguon-cung-thuc-pham-927838.ldo
5. Thương T. (2021b, July 11). Nhiều siêu thị ở TP.HCM lại hết sạch
rau củ, thịt cá. ZingNews.vn. https://zingnews.vn/nhieu-sieu-thi-o-tphcm-lai-het-sach-rau-cu-thit-ca-post1237447.html
6. Anh L. T. T.-. (2021, July 12). Người dân khu phong tỏa quận 7
kêu cứu vì khó mua rau, thịt cá. ZingNews.vn. https://zingnews.vn/nguoi-dan-khu-phong-toa-quan-7-keu-cuu-vi-kho-mua-rau-thit-ca-post1237547.html
7. Phúc T. (2021, July 11). Đơn hàng online quá tải, người dân lại
đổ đến siêu thị. ZingNews.vn. https://zingnews.vn/video-don-hang-online-qua-tai-nguoi-dan-lai-do-den-sieu-thi-post1237463.html?zarsrc=31&utm_source=zalo&utm_medium=zalo&utm_campaign=zalo&fbclid=IwAR2nLlyIIDV2nd_zHEubhXeDeCWNtT-Y5QoQKS-k8jX3RAPlig7Of1ltPss
8. Thanh, X. (2021, July 12). Nửa đêm lên mạng đi chợ. Thanh
Niên Online. https://thanhnien.vn/tai-chinh-kinh-doanh/nua-dem-len-mang-di-cho-1412984.html
9. Thương T. (2021b, July 7). Giám đốc Sở Công Thương: TP.HCM đã dự
trữ 120.000 tấn hàng hóa. ZingNews.vn. https://zingnews.vn/giam-doc-so-cong-thuong-tphcm-da-du-tru-120000-tan-hang-hoa-post1235784.html
10. Nguyên, N., & Mai, P. (2021, July 9). Nhu cầu tăng sốc, rau-
thịt “tát” giá tăng theo. Thanh Niên Online. https://thanhnien.vn/tai-chinh-kinh-doanh/ap-luc-dua-hang-hoa-ve-tphcm-1411358.html
11. Hoa, N. ữ. (2021, July 10). Dừng dịch vụ ăn uống mang về: Thanh
niên độc thân không nồi niêu xoong chảo khóc ròng. Thanh Niên
Online. https://thanhnien.vn/gioi-tre/dung-dich-vu-an-uong-mang-ve-thanh-nien-doc-than-khong-noi-nieu-xoong-chao-khoc-rong-1412086.html
12. Anh P. (2021, July 9). TP HCM chỉ đạo khẩn hỗ trợ người dân khi
dừng dịch vụ ăn uống mang về. https://nld.com.vn. https://nld.com.vn/chinh-tri/ubnd-tp-hcm-ra-cong-van-khan-de-ho-tro-nguoi-dan-khi-dung-dich-vu-an-uong-mang-ve-20210709140453354.htm
13. Anh L. T. T.-. (2021a, July 10). Nhiều siêu thị TP.HCM gặp khó
khi bán thực phẩm chế biến sẵn. ZingNews.vn. https://zingnews.vn/nhieu-sieu-thi-tphcm-gap-kho-khi-ban-thuc-pham-che-bien-san-post1237085.html
14. Quân M. (2021b, July 9). Hàng hóa “mắc kẹt” trên đường về TPHCM
vì các chốt kiểm soát dịch. Tin tức mới nhất 24h – Đọc Báo Lao Động
online – Laodong.vn. https://laodong.vn/xa-hoi/hang-hoa-mac-ket-tren-duong-ve-tphcm-vi-cac-chot-kiem-soat-dich-928925.ldo
15. Xem [13].
16. Anh L. (2021, July 2). Hầu hết siêu thị ở TP.HCM đã mở cửa trở
lại. ZingNews.vn. https://zingnews.vn/hau-het-sieu-thi-o-tphcm-da-mo-cua-tro-lai-post1233704.html
17. Hằng T. (2021a, July 3). Dự báo dịch Covid-19 tại TP.HCM có thể
kết thúc vào cuối tháng 8. ZingNews.vn. https://zingnews.vn/du-bao-dich-covid-19-tai-tphcm-co-the-ket-thuc-vao-cuoi-thang-8-post1233437.html
18. Hằng T. (2021a, July 3). Cần ưu tiên chợ dân sinh ngoài trời vì
thông khí tốt hơn siêu thị kín. ZingNews.vn. https://zingnews.vn/can-uu-tien-cho-dan-sinh-ngoai-troi-vi-thong-khi-tot-hon-sieu-thi-kin-post1234226.html
19. VnExpress. (2021, July 7). Hệ thống online, siêu thị quá tải khi
hơn nửa chợ đóng cửa. vnexpress.net. https://vnexpress.net/he-thong-online-sieu-thi-qua-tai-khi-hon-nua-cho-dong-cua-4305628.html
20. Nguyên, N. (2021, June 3). Kiến nghị ưu tiên tiêm vắc xin cho
tiểu thương, nhân viên siêu thị. . . Thanh Niên Online. https://thanhnien.vn/tai-chinh-kinh-doanh/kien-nghi-uu-tien-tiem-vac-xin-cho-tieu-thuong-nhan-vien-sieu-thi-1393381.html |