|
LUẬt KHOA
“Họ” sẽ tiếp tục viết
Chính quyền không chỉ bỏ tù nhà báo, họ đang tuyên chiến với
niềm tin của nghề viết nói chung.
HUỲNH CÔNG ĐƯƠNG Chỉ
tính trong giai đoạn 2020 – 2021, đã có đến ba nhóm nhà báo khác nhau bị
bắt và bị lôi ra tòa hình luật. Nhóm
đầu tiên là những nhà báo bị gọi là “phản động” rõ nhất, bị chửi bới to
nhất: những nhà báo độc lập không hoạt động theo khuôn khổ của pháp luật
báo chí Việt Nam. Từ
Hội Nhà báo Việt Nam Độc lập với Phạm Chí Dũng, Nguyễn Tường Thụy và Lê
Hữu Minh Tuấn cho đến Phạm Đoan Trang – họ là những ngòi bút tài
năng không chỉ quen thuộc trong nước mà còn được cộng đồng quốc tế biết
đến. Nhóm
thứ hai là những cái tên lớn trong giới nhà báo chính thống. Bạn có thể
chưa từng nghe đến tên họ, nhưng những người này được xem là có tiếng
nói (và thành tích) nhất định trong hệ thống báo chí chính thống do
chính quyền quản lý, như ông Mai
Phan Lợi hay ông Nguyễn
Hoài Nam. [1] [2] Nhóm
cuối cùng gồm những nhà báo hoạt động đâu đó ở giữa hai nhóm trên, không
nghiêng hẳn về phía bị cho là “phản động” nhưng cũng không nằm trong hệ
thống báo chí chính thống. Tuy nhiên, cách tiếp cận, tư duy và niềm tin
của họ về vai trò – nghĩa vụ của báo chí thì không quá giống với những
điều được cho phép. Với
hàng loạt những lần lên tiếng trong vụ án của tử tù Hồ Duy Hải, chống
lại một số sai phạm ở địa phương lẫn phát hiện các khuất tất có khả năng
tham nhũng, nhóm
Báo Sạch cùng những thành viên bao gồm Trung Bảo, Hữu Danh, Thế
Thắng, Kiên Giang và Thanh Nhã là một ví dụ điển hình của nhóm này. [3]
Tôi không hẳn đồng tình với tất cả những gì họ nói hay làm; nhưng tôi
phải thừa nhận vai trò của rất lớn của Báo Sạch trong việc khuấy động
lại không gian báo chí điều tra Việt Nam. Họ
khác nhau ở điểm nào? Có lẽ rõ nhất là quan điểm chính trị của họ. Phạm
Đoan Trang có thể đưa ra những quan điểm chính trị cụ thể về sự lãnh đạo
của Đảng Cộng sản Việt Nam. Song
những nhà báo như Trung Bảo, Hữu Danh hay Thế Thắng gần như chưa bao giờ
thách thức hay động chạm đến câu hỏi trên. Dù họ có thể đấu tranh trong
một vấn đề tư pháp A, có thể tham gia đưa tin về một vụ tham nhũng tại
địa phương B, nhưng tựu trung lại, không ai trong số này thuộc về nhóm
mà nhà nước gọi là mượn danh nghĩa ngọn cờ “nhân quyền” hay “dân chủ” để
chống phá chế độ. Điều
này lại càng đúng với Mai Phan Lợi hay Nguyễn Hoài Nam. Dù không hẳn là
những lá cờ đầu trong phong trào thi đua yêu nước kiểu Việt Nam, họ đều
là những cái tên thành danh trong giới báo chí nước nhà, và dường như họ
thật tâm tôn trọng sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Những người nói trên giống nhau ở chỗ họ đều viết, đều là những nhà báo
nghĩ rằng mình nên làm gì đó cho xã hội, và cũng đáng tiếc là, đều bị
trừng phạt vì theo đuổi lý tưởng đó. Đoan
Trang bị khởi tố vì những nghiên cứu và báo cáo vô cùng chi tiết, có
tính khoa học và có bằng chứng rõ ràng. Các sản phẩm của cô được dùng
làm tư liệu cho hàng loạt các tổ chức nhân quyền cũng như ngoại giao
quốc tế. Sản
phẩm phóng sự điều tra của Báo Sạch thì được rất nhiều khán, thính giả
trên mạng xã hội chào đón vì những thông tin và phương pháp truyền đạt
hiếm thấy ở làng báo trong nước. Hay
Nguyễn Hoài Nam, một nhà báo từng được khen thưởng vì các loạt phóng sự
điều tra của mình khi còn ở báo Thanh Niên, nay cũng vì làm “chướng tai
gai mắt” một số cá nhân quyền thế mà rơi vào vòng lao lý.
*** Khác
với nhiều người, tôi không cho rằng các nhà báo có một nghĩa vụ thiêng
liêng về dân chủ, nhân quyền, minh bạch hay trong sạch xã hội gì cả. Các
nhà báo chọn viết, đơn thuần bởi vì họ giỏi làm việc đó.
Giống như một người quyết định mở quán phở vì họ nghĩ rằng họ nấu phở
ngon hơn trung bình khả năng nấu phở của toàn xã hội, một người theo
nghề báo vì họ cảm nhận được năng lực viết, năng lực đọc, năng lực săn
tin tức và năng lực điều tra của họ tốt hơn trung bình của toàn xã hội. Đó
có thể là một bài toán “bàn tay vô hình” không hơn không kém. Và
cũng giống như chủ quán phở tâm huyết với sản phẩm của mình và không thể
sử dụng nguyên liệu hư hỏng hay phụ gia có hại cho sức khỏe, một nhà báo
tâm huyết với các bài viết của mình không thể chỉ viết theo chủ trương,
theo định hướng, viết về người tốt việc tốt như thể nền báo chí quốc gia
chỉ là nguyệt san mỹ thuật của con trẻ cấp hai. Họ
cần sự mới mẻ, cần sự can đảm và quan trọng nhất, họ cần sự thật – những
sự thật cốt lõi mà họ nghĩ rằng một nhóm độc giả, một cộng đồng, hay
toàn bộ quốc dân đang bị giấu giếm. Đó
là một thứ mong muốn phi chính trị, không “chống phá” mà cũng không
“phản động”. Sẽ
có người muốn nghe, sẽ có người không muốn nghe. Xã hội luôn là thế. Kể
từ khi thấy người ta từ chối tiêm vaccine để phòng chống COVID-19, tôi
tin rằng mọi thứ quan điểm đều sẽ có một nhóm ủng hộ viên nhất định – dù
quan điểm đó có ngu ngốc đến thế nào, như việc cho rằng Hitler đã đúng
hay Stalin là một lãnh đạo có tâm chẳng hạn. Song
vấn đề ở chỗ, mọi câu chuyện đều cần được kể. Đó
là cách chúng ta biết điều gì đang xảy ra trong xã hội mà chúng ta có
thể đã bỏ lỡ. Đó
là cách chúng ta hiểu nguồn cơn của những cơn thịnh nộ xã hội. Đó
là cách chúng ta học trò chuyện, học cảm thông và học tiếp nhận những
điều khác biệt.
Thông qua các nhà báo, chúng ta học những điều đó cùng nhau. Và
theo tôi, đó là những bài học sống còn.
Không ăn được một tô phở ngon trong một thời gian dài, người ta có lẽ
chỉ bức bối. Nhưng nếu cộng đồng quá lâu không được học cách trò chuyện,
cách chấp nhận khác biệt thì có trời mới biết điều gì có thể xảy ra khi
quốc dân đối mặt với những thử thách và khủng hoảng trong tương lai.
*** Khi
tôi nói rằng “họ” sẽ tiếp tục viết, tôi không nói về những nhà hoạt động
dân chủ danh tiếng, tôi không nói về những “KOL” ngàn like đã và đang
tiếp tục “hoành hành” mạng xã hội, và tôi cũng không đòi hỏi những nhà
báo đã chịu tù đày lại phải tiếp tục dấn thân vào con đường sẽ lấy đi
hàng chục năm tạm bợ ở nhân gian của họ. Khi
mà một chính quyền tuyên chiến với cái tâm của các nhà báo nói riêng,
tuyên chiến với niềm tin của cái nghề viết nói chung, họ sẽ còn bắt bỏ
tù nhiều cây bút đã, đang, và sẽ tiếp tục đổ tấm lòng của mình vào con
chữ. Danh sách đó có thể bao gồm tôi và các bạn. Tin
hay không tin vào chủ nghĩa cộng sản, lúc ấy, không còn quan trọng nữa.
Chú thích 1.
BBC News Tiếng Việt. (2021, July 2). Nhà báo Mai Phan Lợi bị khởi
tố, bắt tạm giam về “tội trốn thuế.” https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-57699975 2.
Phạm Dũng. (2021, September 6). Công an TP HCM đề nghị truy tố cựu
phóng viên Nguyễn Hoài Nam. https://nld.com.vn. https://nld.com.vn/phap-luat/cong-an-tp-hcm-de-nghi-truy-to-cuu-phong-vien-nguyen-hoai-nam-20210906143321674.htm 3.
Trà Vang. (2021, October 28). Kết thúc phiên tòa xét xử nhóm “Báo
sạch”: 5 bị cáo nhận hơn 14 năm tù. Tin tức mới nhất 24h – Đọc Báo
Lao Động online – Laodong.vn. https://laodong.vn/phap-luat/ket-thuc-phien-toa-xet-xu-nhom-bao-sach-5-bi-cao-nhan-hon-14-nam-tu-968381.ldo |