Liệu có nổ ra cuộc chiến Mỹ-Trung?

Nhĩ Vệ Phong
BBC Tiếng Trung

Trung Quốc và Hoa Kỳ đều đang lớn tiếng hùng biện về vấn đề Biển Đông. Tại Đối thoại Shangri-La diễn ra ở Singapore hồi tuần trước, Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Ashton Carter đã kêu gọi hãy "dừng ngay lập tức và lâu dài" hoạt động xây lấn đảo tại khu vực mà Trung Quốc đang tiến hành.

"Hoa Kỳ vô cùng quan ngại về tiến độ và quy mô lấn đảo tại Biển Đông... viễn cảnh quân sự hóa thêm nữa và các hoạt động đó rất dễ dẫn đến việc tính toán sai lầm hoặc làm nổ ra xung đột giữa các quốc gia có tranh chấp," ông Carter phát biểu trong bài diễn văn.

Nhưng Trung Quốc vẫn tỏ ra cứng rắn. Phái viên của Trung Quốc có mặt, Đô đốc Tôn Kiến Quốc nói rằng "Trung Quốc đã tiến hành việc xây dựng trên một số đảo, bãi đá ở Biển Đông chủ yếu nhằm cải thiện điều kiện của các đảo, đá đó, và cải thiện các điều kiện sống, làm việc cho những quân nhân đóng tại đó."

Truyền thông Trung Quốc thì rền rĩ về vai trò của Hoa Kỳ trong cuộc xung đột ở Biển Đông. Hồi tuần trước, tờ báo chính thống mang tinh thần dân tộc chủ nghĩa, Hoàn cầu Thời báo cảnh báo rằng nếu Mỹ can thiệp vào việc xây lấn đảo của Trung Quốc thì "chiến tranh là điều không tránh khỏi".

Về mặt chính thức, Hoa Kỳ nói họ không bênh ai trong cuộc xung đột, nhưng tại Bắc Kinh thì các quan chức tin rằng Hoa Kỳ vừa công khai, vừa ngấm ngầm kích động trong vấn đề Biển Đông.

Trong một cuộc phỏng vấn với báo Wall Street Journal hồi tuần trước, Đại sứ Trung Quốc tại Hoa Kỳ Thôi Thiên Khải nói rằng các hành động và những lời lẽ khoa trương của Mỹ có thể sẽ đẩy khu vực vào tình thế "kém ổn định".

"Tôi không cho rằng Hoa Kỳ đứng về bên nào trong tranh chấp chủ quyền," Bonnie Glaser, cố vấn cao cấp về vấn đề Á châu từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS) tại Washington nói. "Hoa Kỳ đã theo đuổi quan điểm tôn trọng luật pháp quốc tế."

Bắc Kinh nói rằng việc xây lấn đảo của mình chỉ nhằm mục đích hòa bình, nhưng từ Washington cho tới Manila đều cảm thấy quan ngại về quy mô to lớn và tốc độ xây cất nhanh đến chóng măt của Trung Quốc, theo nhận xét của Alexander Sullivan, một nhà nghiên cứu từ Chương trình An ninh châu Á - Thái Bình Dương thuộc Trung tâm An ninh Tân Mỹ (CNAS) tại Washington.

"Quy mô và phạm vi xây lấn đảo của Trung Quốc, các kiểu cấu trúc quân sự được xây dựng trên đó, việc các quan chức Trung Quốc thừa nhận các cấu trúc đó nhằm phục vụ mục đích quân sự, và việc Trung Quốc khước từ tham gia các quá trình tố tụng quốc tế như vụ Philippines kiện ra trọng tài quốc tế, tất cả những thứ đó khiến người ta đặt câu hỏi về cam kết của Trung Quốc đối với việc tìm giải pháp hòa bình, hợp pháp cho các cuộc tranh chấp này."

Tuy nhiên, Bắc Kinh nói hoạt động của họ ở Biển Đông, nơi mà Trung Quốc coi là một phần lãnh thổ của mình, chưa bao giờ nhằm khiêu khích, gây căng thẳng trong khu vực.

Một cuộc chiến đang lấp ló?

Sau bài đăng trên Hoàn cầu Thời báo, các công dân mạng Trung Quốc sôi nổi tranh luận, thảo luận trên mạng về khả năng xảy ra chiến tranh với Hoa Kỳ. Tâm lý bài Mỹ dâng cao trong những tuần gần đây.

Một người dùng trên Weibo bình luận rằng những lời cảnh báo lặp đi lặp lại của Trung Quốc chỉ làm cho Hoa Kỳ táo tợn hơn mà thôi. Một người khác thì nói "hãy bắn hạ" đối với chiếc phi cơ do thám của Mỹ bay trên các vùng có tranh chấp hôm 20/5. "Chỉ có vậy mới chặn được Mỹ," một phóng viên Thiên Tân, @zhuifeng viết.

Alexander Sullivan từ CNAS nói với BBC rằng cả Mỹ lẫn Trung Quốc đều không muốn xảy ra cuộc giao tranh thực sự. "Bởi vào lúc này Hoa Kỳ không làm được gì mấy để chặn các nỗ lực xây lấn đảo của Trung Quốc, Washington sẽ có các biện pháp thích hợp khác nhằm đảm bảo là các đảo mới sẽ không được sử dụng để đòi chủ quyền lãnh thổ, là điều không dựa trên luật pháp quốc tế, và nhằm đảm bảo các đảo đó không được sử dụng cho các mục đích quân sự, gây bất ổn."

Nhưng Graham Webster, một nhà nghiên cứu cao cấp tại Trung tâm Pháp lý Mỹ-Trung thuộc Đại học Yale cho rằng phản ứng gần đây của Mỹ đối với hoạt động xây lấn đảo của Trung Quốc có động cơ khác. "Mục tiêu là nhằm làm nổi rõ vấn đề, qua đó buộc chính phủ Trung Quốc vấp phải khó khăn hơn trong chuyện tuyên bố chủ quyền đối với Biển Đông," ông nói với BBC.

"Nếu như các tàu thuyền, phi cơ của Hoa Kỳ đi vào vòng bán kính 12 hải lý quanh các điểm mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền (hoặc đe dọa sẽ làm vậy), các quan chức Trung Quốc có thể sẽ buộc phải viện đến Công ước Luật biển của Liên Hiệp Quốc để phản đối," Webster nói thêm. "Tuy nhiên, nếu đó là chiến lược của Hoa Kỳ thì đó là một chiến lược chứa đựng nhiều rủi ro."

Bất kể các động cơ đằng sau tình hình căng thẳng gần đây giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ là gì, thì việc tính toán sai và nổ ra xung đột vẫn là điều không thể không tính tới, các chuyên gia nói. Rủi ro lớn nhất vẫn nằm ở nguy cơ có va chạm giữa các lực lượng quân sự Trung Quốc với các lực lượng của Hoa Kỳ hoặc của đồng minh Hoa Kỳ, như Philippines.

Sullivan nói cả Mỹ và Trung Quốc đều có lợi ích quốc gia to lớn ở Biển Đông, nhưng giải pháp rốt cuộc sẽ không thể được đưa ra bằng cách chơi trò chơi chính trị như thời thế kỷ 19.

"Washington cũng sẽ tìm cách xây dựng khả năng trong khu vực, nhằm tự vệ ở mức tối thiểu trước sự chèn ép, vũ lực có thể xảy ra. Do vậy, các vụ việc gây bất ổn sẽ không leo thang thành cuộc đối đầu Mỹ-Trung."

"Về phần mình, Trung Quốc cần có nỗ lực đưa ra tầm nhìn ở cấp quốc gia về vấn đề Biển Đông. Việc nước này không chịu nói chính xác là họ muốn gì đang khiến Washington và các nước trong khu vực lo sợ rằng Trung Quốc sẽ không dừng lại chừng nào Bắc Kinh chưa hoàn toàn kiểm soát được khu vực."

"Lo sợ sẽ còn tiếp tục dẫn tới các hành động nhằm tạo thế cân bằng trước Trung Quốc, trừ phi Bắc Kinh có thể chứng tỏ được là mình không có ý thôn tính khu vực."