|
LUẬT KHOA
Chính sách thời dịch bệnh: Vừa mơ hồ, vừa thoái thác trách nhiệm
Dân không được tham vấn, lãnh đạo không phải giải trình. Công
nhờ đảng, tội do dân.
By YÊN KHẮC CHÍNH Từ
hôm nay, 24/6/2021, người dân TP. Hồ Chí Minh sẽ bị bắt buộc khai báo y
tế điện tử khi đến các địa điểm làm việc và những nơi tập trung đông
người như bệnh viện, nhà ga, siêu thị hay chợ. Đó
là thông tin được nhiều tờ báo như Tuổi
Trẻ đăng tải vào hôm qua. [1] Tin này dựa trên văn
bản số 2059/UBND-VX, do Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân TP. Hồ Chí Minh
Dương Anh Đức ký ban hành ngày 22/6/2021. [2] Đây
là một văn bản điển hình trong các quy định phòng chống dịch bệnh thời
gian gần đây: vừa mơ hồ, vừa thoái thác trách nhiệm. Văn
bản đưa ý kiến “chỉ đạo” của Ủy ban Nhân dân Thành phố (UBND TP), không
có từ “bắt buộc”, nhưng hầu hết mọi người, như thông tin dẫn lại trên
các báo, đều hiểu đây là “bắt buộc”. Câu
hỏi đặt ra là: nếu người dân không khai báo y tế điện tử có phải sẽ
không được đi siêu thị, không được đi chợ, thậm chí là không được vào
bệnh viện, không được cứu chữa?
Những người không có điện thoại thông minh có khả năng truy cập
Internet, quên hay mất điện thoại, điện thoại hỏng, hay trước nay không
sử dụng điện thoại, có phải sẽ bị từ chối quyền đi lại, quyền mua thực
phẩm, và cả quyền được khám chữa bệnh? Nếu
theo đúng tinh thần “bắt buộc”, đây rõ ràng là một quy định vô lý, vi
phạm các quyền cơ bản của con người và hoàn toàn không khả thi trên thực
tế. Văn
bản không nói gì về cách xử lý những trường hợp trên. Ngay
cả khái niệm khai báo y tế điện tử ở đây cũng gây khó hiểu, khi công văn
đề cập đến “phần mềm ‘Hệ thống khai báo y tế điện tử’ áp dụng thống nhất
cho tất cả các cơ sở y tế”.
Không rõ “phần mềm” ở đây là gì, khi hiện tại có ít nhất bốn cách để
người dân khai
báo y tế điện tử: bằng các ứng dụng Vietnam Health Declaration,
NCOVI, Bluezone và qua trang web tokhaiyte.vn. [3] Chưa
kể các vấn đề về những ứng dụng khai báo y tế như Bluezone (như bài
viết của Luật Khoa từng chỉ ra) cho tới nay vẫn bị bỏ ngỏ, không
thấy đơn vị có trách nhiệm nào giải trình với công chúng. [4] Có
thể thấy mọi sự mơ hồ đều được đẩy về phía các sở, ban, ngành, quận,
huyện để họ tự xoay sở. Sẽ
không ngạc nhiên nếu ít lâu nữa lại có thêm văn bản “hướng dẫn thực hiện
chỉ đạo” nhằm giải quyết các mâu thuẫn phát sinh từ chỉ đạo mơ hồ và vô
lý của chính quyền. Các
văn bản này sẽ lại được ban ra với tinh thần “hướng dẫn cụ thể để người
dân bớt lúng túng”. Nói
cách khác, vấn đề không nằm ở chỉ đạo của chính quyền. Vấn đề luôn nằm ở
người dân. Đây
là mô típ đã xuất hiện rất nhiều lần trong các chính sách quy định phòng
chống dịch bệnh. Ngày
19/6/2021, UBND TP ban
hành Chỉ thị 10, trong đó yêu cầu “dừng tất cả các loại hình kinh
doanh dịch vụ không thiết yếu”. [5] Người dân hoang mang không biết được
loại hình kinh doanh nào mới được xem là “thiết yếu”, cho tới khi Sở Y
tế TP. Hồ Chí Minh ban
hành văn bản hướng dẫn chi tiết. [6] Nội
dung của chỉ thị này cũng dừng hoạt động vận tải hành khách công cộng,
trong đó có xe taxi. Quy định này khiến nhiều người dân gặp khó khăn,
không có phương tiện di chuyển khi cần đến bệnh viện. Ngày 23/6, UBND TP
mới chấp
thuận cho phép 400 xe taxi hoạt động để chuyên chở hành khách đến
bệnh viện. [7]
Trước đó, ngày 30/5/2021, UBND TP quyết
định phong tỏa quận Gò Vấp theo Chỉ thị 16/2020 của Thủ tướng. [8]
Mọi tuyến đường ra vào khu vực này đều bị chốt chặn. Trưa 31/5, chỉ sau
một buổi hỗn loạn do ùn ứ, lực lượng chức năng đã phải xả
trạm để người dân đi lại bình thường. [9] Ngay cả khi xả trạm, người
dân vẫn hoang mang không biết vào có ra được, hay ra có về lại được
không. Không ai trả lời được các thắc mắc này. Ngày
1/6/2021, khi họp với lãnh đạo quận Gò Vấp, Phó Chủ tịch UBND TP lại khẳng
định Chỉ thị 16 “không cấm giao thông, nhất là các phương tiện chỉ
đi ngang quận”. [10] Trong cuộc họp, theo chỉ đạo mới, Sở Giao thông –
Vận tải chỉ ra 15 tuyến đường để ra vào quận mà không cần lập chốt. Có
thể thấy các quy định phòng, chống dịch được ban ra đều theo kiểu vá
trước đắp sau, đẩy mọi khó khăn về phía người thực hiện.
***
Trong tình hình dịch bệnh, phản ứng cấp tốc và tức thời là một yêu cầu
tiên quyết. Quy định quản lý được ban ra theo ưu tiên phản ứng nhanh sẽ
khó, nếu không muốn nói là không thể, đạt yêu cầu trọn vẹn và hoàn
chỉnh. Nó sẽ cần phải được điều chỉnh liên tục. Đây
là điều ai cũng hiểu. Điều
khó hiểu ở đây là trách nhiệm của những người ra quyết định: họ cư xử
như thể mình vô can, và hoàn toàn không phải giải trình gì với dân về
các quyết sách của mình. Các
quy định được ban ra mà không có sự tham vấn ý kiến của người dân và các
tổ chức xã hội. Các cấp dưới và mỗi địa phương phải tự loay hoay xoay
trở với những yêu cầu mơ hồ và bất hợp lý. Khi dư luận phản ứng, chính
quyền mới ban hành hướng dẫn cập nhật hoặc thay đổi, nhưng lại gọi đó là
để “hỗ trợ người dân” hoặc “giúp người dân bớt lúng túng”. Khi
tình hình được kiểm soát, chính quyền nhận mọi lời tán dương từ bộ máy
tuyên truyền. Khi
tình hình xấu đi, đó hoàn toàn là lỗi của người dân vô ý thức, và những con
dê tế thần lại được đem lên bàn mổ. [11] Điều
này không chỉ diễn ra với các quy định quản lý cụ thể mà ngay trong
những chính sách chiến lược như việc tiêm vaccine phòng COVID-19.
Trong suốt năm 2020 và nửa đầu năm 2021, người dân không được biết gì về
chính sách vaccine của chính phủ, nếu có tồn tại một chính sách như vậy.
Những thông tin rải rác đều là về các dự án vaccine “made in Vietnam”
đầy triển vọng. Mãi
đến đầu tháng 6/2021, khi dịch bệnh lan nhanh, chính quyền mới thành
lập một “Quỹ Vaccine phòng chống COVID-19”, kêu gọi sự ủng hộ đóng
góp của người dân để có tiền mua vaccine từ nước ngoài. [12] Hệ
thống tuyên truyền rầm rộ vào cuộc để ca ngợi “sáng
kiến đúng đắn” này. [13] Không một bài viết nào chất vấn nhà nước đã
làm gì trong suốt thời gian trước đó, để rồi khi cần thì vừa không có
tiền vừa không tìm ra vaccine. Có
phải chính phủ nào cũng cư xử như thế trong các cuộc khủng hoảng? Nếu
cần một ví dụ để so sánh, trường hợp của Đài Loan thể hiện sự tương phản
rõ rệt trong trách nhiệm giải trình của chính quyền. Được
xem là “cậu bé vàng” ở phương diện phòng, chống dịch, Đài Loan bỗng đối
mặt với làn sóng lây lan mới từ đầu tháng 5/2021. Số ca nhiễm bệnh từ
một con số nhảy lên hàng trăm mỗi ngày, tỷ lệ tử vong tăng lên còn
vaccine lại thiếu hụt. Chính quyền Đài Loan bị chỉ trích dữ dội. Tổng
thống Thái Anh Văn phải trực tiếp xin
lỗi quốc dân và cam kết tìm cách cải thiện tình hình. [14] Uy tín
của cá nhân tổng thống và Đảng Dân Tiến sụt
giảm mạnh. [15] Trái
với tưởng tượng của nhiều người, các chỉ trích dành cho chính quyền và
việc lãnh đạo nhận trách nhiệm không làm công tác phòng dịch yếu đi. Nó
chỉ càng khiến mọi thứ minh bạch. Người dân bớt hoang mang và hỗn loạn.
Lãnh đạo bớt vơ vét công trạng hay đùn đẩy trách nhiệm. Người dân biết
rõ vấn đề nằm ở đâu, còn chính quyền hiểu mình phải làm gì để lấy lại
niềm tin của cử tri. Điều
này ngược hoàn toàn với tình cảnh “thành sự nhờ đảng, bại sự do dân” của
Việt Nam.
Chú thích 1.
Online T. T. (2021, June 23). TP.HCM: Đi siêu thị, chợ đầu mối. . .
bắt buộc khai báo y tế điện tử từ ngày 24–6. TUOI TRE ONLINE. https://tuoitre.vn/tp-hcm-di-sieu-thi-cho-dau-moi-bat-buoc-khai-bao-y-te-dien-tu-tu-ngay-24-6-20210623145628303.htm 2.
T. (2021). Công văn 2059/UBND-VX 2021 khai báo y tế điện tử tại Thành
phố Hồ Chí Minh. Copyright © 2011 by Thuvienphapluat.Vn. https://thuvienphapluat.vn/cong-van/The-thao-Y-te/Cong-van-2059-UBND-VX-2021-khai-bao-y-te-dien-tu-tai-Thanh-pho-Ho-Chi-Minh-478742.aspx 3.
VnExpress. (2021, June 2). Những bất cập trong các ứng dụng chống
dịch. vnexpress.net. https://vnexpress.net/nhung-bat-cap-trong-cac-ung-dung-chong-dich-4287691.html 4.
Chính, Y. K. (2021, June 8). Những chuyện bạn nên biết trước khi cài
Bluezone vào điện thoại. Luật Khoa Tạp Chí. https://www.luatkhoa.org/2021/06/nhung-chuyen-ban-nen-biet-truoc-khi-cai-bluezone-vao-dien-thoai/ 5.
Thương, P. (2021, June 19). Chỉ thị 10 của Chủ tịch UBND TP.HCM về
phòng chống dịch Covid-19 có gì lưu ý? Báo Thanh Niên. https://thanhnien.vn/thoi-su/chi-thi-10-cua-chu-tich-ubnd-tphcm-ve-phong-chong-dich-covid-19-co-gi-luu-y-1401509.html 6.
Trác Rin, S. Đông. (2021, June 20). Người dân TP.HCM cần lưu ý gì
trước ‘chỉ thị đặc thù’? Báo Thanh Niên. https://thanhnien.vn/thoi-su/nguoi-dan-tphcm-can-luu-y-gi-truoc-chi-thi-dac-thu-1401913.html 7.
Online T. T. (2021a, June 23). TP.HCM cho phép 400 xe taxi hoạt động
để chở dân đến bệnh viện. TUOI TRE ONLINE. https://tuoitre.vn/tphcm-cho-phep-400-xe-taxi-hoat-dong-de-cho-dan-den-benh-vien-20210623164236827.htm 8.
Online T. T. (2021a, May 30). TP.HCM quyết định giãn cách xã hội 15
ngày từ 0h ngày 31–5. TUOI TRE ONLINE. https://tuoitre.vn/tp-hcm-quyet-dinh-gian-cach-xa-hoi-15-ngay-tu-0h-ngay-31-5-20210530100030848.htm 9.
Nguyễn Anh, S. Đông. (2021, May 31). TP.HCM giãn cách xã hội: Q.Gò
Vấp tạm gỡ các chốt kiểm soát ra vào quận. Báo Thanh Niên. https://thanhnien.vn/thoi-su/tphcm-gian-cach-xa-hoi-qgo-vap-tam-go-cac-chot-kiem-soat-ra-vao-quan-1391447.html 10.
News, V. N. N. (n.d.). Gò Vấp lúng túng cách ly xã hội, lãnh đạo
TP.HCM vào tâm dịch họp khẩn. VietNamNet. https://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/go-vap-lung-tung-cach-ly-xa-hoi-lanh-dao-tp-hcm-vao-tam-dich-hop-khan-741885.html 11.
Minh, H. (2021, June 4). Đại dịch, bản năng đổ lỗi, và những cuộc săn
dê tế thần. Luật Khoa Tạp Chí. https://www.luatkhoa.org/2021/06/dai-dich-ban-nang-do-loi-va-nhung-cuoc-san-de-te-than/ 12.
BBC News Tiếng Việt. (2021, June 7). Covid-19: Dân góp quỹ chống
Covid có phải là phép lạ của Việt Nam? https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-57382033 13.
D. (2021a, June 18). Những sáng kiến hay trong cuộc chiến với đại
dịch Covid-19. https://www.qdnd.vn. https://www.qdnd.vn/xa-hoi/phong-chong-dich-covid-19/nhung-sang-kien-hay-trong-cuoc-chien-voi-dai-dich-covid-19-662868 14.
Baptista, E. (2021, June 12). Taiwanese President Tsai Ing-wen
apologises for surge in Covid-19 deaths. South China Morning Post. https://www.scmp.com/news/china/politics/article/3137084/taiwanese-president-tsai-ing-wen-apologises-surge-covid-19 15.
Chung, L. (2021, June 19). Taiwan’s spike in coronavirus cases may
threaten ruling DPP’s chances in elections next year. South China
Morning Post. https://www.scmp.com/news/china/politics/article/3137993/taiwans-spike-coronavirus-cases-may-threaten-ruling-dpps |