|
TRẦN QUỐC HƯƠNG
Nguyễn Thị Ngọc Hải
3. Ban công tác đặc biệt của Trung ương
Vào dịp kỷ niệm 72 năm ngày truyền thống của Văn phòng Trung ương - Ban
Công tác đội trước đây (18/10/1930 - 18/10/2002) đón nhận Huân chương
Sao Vàng - ông Mười Hương mới có dịp nhìn lại và viết ra tài liệu được
ông đặt tên là “Hành trang quý báu trong đời”. Trong tài liệu đó, ông
nhìn lại với tư cách là cán bộ cũ của Công tác đội trực thuộc Thường vụ
Trung ương từ giữa năm 1943 đến trước Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm
1945. Sau khi tham gia phong trào thanh niên, hoạt động ở Hà Nội và bị
giặc Pháp bắt năm 1941, ra tù, ông đã bắt lại liên lạc với tổ chức của
Đảng và làm công việc tiền thân của ngành công an sau này.
Đó là vào dịp ông đang công tác tại Ban cán sự Đảng Phúc Yên thì được
Thường vụ Trung ương chọn về làm cán bộ Công tác đội trong An toàn khu
(ATK) của Trung ương: “Anh Trường Chinh bảo: Cậu về nhận công tác mới,
không ở Phúc Yên nữa. Ban Công tác đội Trung ương thành lập, cần người
thông thạo Hà Nội, chuyên lo địa điểm cho Trung ương”. Chàng thanh niên
Mười Hương tuổi 18 lúc đó đứng sững vì bất ngờ, đây là một vinh dự lớn
mà anh không dám nghĩ tới.
Khi nói tới An toàn khu sau này thường chúng ta nghĩ tới những chiến khu
Việt Bắc hoặc trong kháng chiến chống Mỹ có chiến khu D... và nhiều khu
giải phóng. Nhưng ATK mà Mười Hương tham gia lúc đó là một sáng kiến của
đồng chí Trường Chinh khởi xướng và chỉ đạo ngay sau khi Đảng ta chuyển
vào hoạt động bí mật năm 1937. An toàn khu ở sát ngay Hà Nội chứ không ở
tận núi rừng Việt Bắc như sau này khi kháng chiến bùng nổ.
Đó là một hệ thống căn cứ của Đảng gây dựng trong quần chúng ngay trong
vùng giặc đang chiếm đóng. Ngay trong lòng địch, Đảng ta có An toàn khu
giữa lòng dân để có chỗ đứng hoạt động và chỉ đạo phong trào cách mạng.
Là một người hoạt động lâu năm bên đồng chí Trường Chinh nên ông Mười
Hương thường được biết những chi tiết quan trọng, được nghe trực tiếp
lời kể, nhận xét của đồng chí Trường Chinh và biết được biết những chi
tiết quan trọng, được nghe trực tiếp lời kể, nhận xét của đồng chí
Trường Chinh và biết được sau Hội nghị Muy-ních năm 1938 Đảng ta hoạt
động tại Hà Nội đã trở thành đối tượng đàn áp rất mạnh. Kẻ địch gọi đồng
chí Hoàng Quốc Việt lên để răn đe. Các cán bộ của Đảng rút vào bí mật.
Xứ ủy Bắc Kỳ nhận định nếu cứ hoạt động quanh quẩn ở Hà Nội và các thành
phố lớn sẽ khó thoát khỏi bị đàn áp, bắt bớ. Nhưng sau một thời gian
chuyển về hoạt động ở nông thôn lại nảy sinh khó khăn mới. Xa Hà Nội -
trung tâm đầu não sẽ không nắm bắt được chuyển biến của tình hình, sẽ
khó cho nhận định và chỉ đạo phong trào. Do đó, dù khó mấy, cần phải có
chỗ đứng ở ngay sát Hà Nội, ngay trong lòng địch. Một An toàn khu không
phải ở trên rừng núi có địa bàn, tổ chức riêng biệt như sau này ở các
chiến khu. An toàn khu lúc ấy bí mật hình thành ngay dưới sự kiểm soát
của giặc, thường ở những chỗ giáp ranh hai tỉnh, đầu xứ ít bị chú ý,
địch dễ sơ hở. Ở đó lại giáp sông, nếu có động, vọt sang bên kia sông là
an toàn. Đó là vùng Đông Anh, Từ Liêm kéo dài đến phía Chèm. Bên kia
sông là Phúc Yên. Điều này cho thấy lòng dân quyết tâm bảo vệ những
chiến sĩ của Đảng Cộng sản như thế nào. Nhờ sáng kiến này mà An toàn khu
của Xứ ủy Bắc Kỳ sau chuyển thành An toàn khu của Trung ương Đảng. Con
đường hình thành này có công lao của Đảng, của dân đã bắt đầu như thế
nào?
Có thể lấy một hình ảnh của một chi bộ Đảng ở Dương Quang (Thuận Thành,
Bắc Ninh) của anh Mai Vy và Nguyễn Đức Quỳ (sau này cả hai anh đều làm
Thứ trưởng Bộ Văn hóa). Chi bộ của họ thành lập từ năm 1938, lúc ở đó
chưa có cấp ủy cấp trên, phải đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Xứ ủy.
Đây là một chi bộ hoạt động rất mạnh ngay sát Hà Nội mà đảm bảo an toàn.
Trong khi đó, các cơ sở Đảng hoạt động phía Hà Đông liên tục bị đàn áp.
Lúc đó các lãnh đạo cao nhất của Trung ương như Hoàng Văn Thụ, Trường
Chinh, Hoàng Quốc Việt đã để ý và thống nhất với đề xuất của anh Nguyễn
Đức Quỳ chuyển căn cứ của Xứ ủy từ phía Tây Hà Nội sang phía Đông. Chính
đồng chí Hoàng Văn Thụ lúc đó là Bí thư Xứ ủy về gặp người của Chi bộ
Dương Quang, tìm hiểu tình hình. Người bí thư chi bộ - anh Mai Vy - đã
trình bày cụ thể về địa lý, chính trị, hoạt động của quần chúng, các
viên hào lý và chức sắc của vùng. Đồng chí Hoàng Văn Thụ còn tìm hiểu kỹ
về đời sống của từng gia đình đảng viên và gia đình cơ sở. Họ đã lập ra
được một sơ đồ đường đi lối lại từ Hà Nội về, qua những nhà ga, các bến
sông, đi đến quyết định chọn nhà của Bí thư Chi bộ Mai Vy làm địa điểm
liên lạc giữa Chi bộ và Xứ ủy. Và một vùng hoạt động khá rộng và bí mật
được hình thành: Cơ quan in báo Giải phóng của Xứ ủy đặt ở nhà anh Cần,
thôn Liễu Ngạn. Các cuộc họp Xứ ủy thì tại nhà anh Nguyễn Đức Quỳ ở thôn
Yên Mỹ. Cán bộ các nơi đến liên lạc báo cáo, xin chỉ thị hay chờ nhận
công tác cũng về vùng này, tại cơ sở bố trí ở các thôn Liễu Khê, Liễu
Lâm, Ngãi Dương... Đồng chí Hoàng Văn Thụ ở tại nhà ông Toàn, thôn Đá.
Đồng chí Hoàng Quốc Việt ở nhà anh Trạm, thôn Trung, xã Hội Xá...
Công tác bảo vệ rất tốt vì giữ được bí mật. Nơi ở của Xứ ủy ngoài bí thư
Chi bộ không ai được biết. Các đồng chí lãnh đạo Xứ ủy không tiếp ai tại
nhà mình ở mà thường hẹp gặp ở nhiều nơi khác. Chỗ gặp cũng thay đổi
luôn. Người đến liên lạc phải nói đúng mật hiệu mới được tiếp nhận. Một
hoạt động rộng lớn ngay trong lòng địch nên các cuộc tiếp xúc cũng có
nội quy nghiêm cấm. Cũng tại vùng này, một ngày giữa vụ lúa chiêm, chị
Trương Thị Mỹ - Xứ ủy viên đã đưa đồng chí Trường Chinh từ Thái Bình lên
gặp hai đồng chí Hoàng Quốc Việt và Hoàng Văn Thụ. “Lúc đầu gặp mặt, anh
Mai Vy cũng chưa biết Trường Chinh là ai, chỉ đoán đó là người có trách
nhiệm quan trọng của Đảng. Cũng như anh Hoàng Văn Thụ, từ buổi đầu trò
chuyện này, anh Trường Chinh cũng hỏi tỉ mỉ về gia cảnh người bí thư chi
bộ Dương Quang, tình hình đời sống nhân dân trong thôn xóm, phong trào
quần chúng và thái độ từng viên tổng lý, quan lại vùng này. Anh không
quên hỏi đường đi lối lại từ thôn Ngu Nhuế xã Dương Quang ra đường số 5
bao xa, ga nào đi xe lửa ra Hà Nội gần nhất, lối qua sông Đuống thì ra
bến đò nào gần nhất, thuận tiện nhất.” Cuối năm 1940, anh Nguyễn Đức Quỳ
được Xứ ủy cử đi đón đồng chí Phan Đăng Lưu ở miền Nam ra. Phan Đăng Lưu
lúc đó là một ủy viên Ban chấp hành Trung ương duy nhất còn sống sót sau
các đợt khủng bố, từ miền Nam ra miền Trung và Bắc để gặp các Xứ ủy bàn
việc phối hợp đấu tranh vì cuộc Nam Kỳ khởi nghĩa sắp nổ ra. Năm 1944,
khi đồng chí Lê Đức Thọ ra tù, ông Mười Hương được đồng chí Trường Chinh
cử đi đón. Họ gặp nhau ở gốc cây gạo bến đò Sù (Phú Xá) và về thẳng An
toàn khu.
Hội nghị Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh) họp ba ngày (từ mồng 6 đến mồng 9
tháng 11 năm 1940) do chính đồng chí Phan Đăng Lưu chủ trì, sau này được
gọi là Hội nghị Trung ương lần thứ bảy. Hội nghị quan trọng này của Đảng
chuyển hướng chiến lược xác định kẻ thù chính là phát xít Nhật - Thực
dân Pháp, chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang, tiến tới Tổng khởi nghĩa trong
cả nước. Cũng ở Hội nghị này, Đảng quyết định bổ sung ba đồng chí Trường
Chinh, Hoàng Văn Thụ, Hoàng Quốc Việt vào cơ quan lãnh đạo cao nhất của
Đảng và đồng chí Trường Chinh được cử làm người đứng đầu Ban Chấp hành
Trung ương lâm thời.
Cũng cuối năm 1940 ấy, sau khi dự hội nghị này về tới Sài Gòn, đồng chí
Phan Đăng Lưu bị giặc Pháp bắt, nhưng lúc đó Xứ ủy Nam Kỳ đã phát lệnh
nổi dậy rồi, trước đó một ngày. Mặc dù ở hội nghị quyết định hoãn cuộc
Nam Kỳ khởi nghĩa vì cho rằng chưa đủ điều kiện thắng lợi, nhưng đồng
chí Phan Đăng Lưu không kịp thông báo quyết định này. Trước tình hình
đó, đồng chí Trường Chinh thay mặt Thường vụ Trung ương đã ra ngay “hiệu
triệu các đồng chí cấp bộ Đảng Cộng sản Đông Dương” và “thông báo khẩn
cấp của Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương” kêu gọi toàn
Đảng toàn dân hưởng ứng và phối hợp cùng Nam Kỳ khởi nghĩa.
Chỉ sau một thời gian, An toàn khu của Xứ ủy mà rộng sang vùng Đình Bảng
(Từ Sơn, Bắc Ninh). Ở đó có một chi bộ do anh Lê Quang Đạo làm bí thư,
với những đảng viên tích cực như Nguyễn Duy Thân, Nguyễn Trọng Tĩnh và
một số đồng chí khác, Xứ ủy đã phát triển thêm cụm căn cứ An toàn khu
liên hoàn cơ động mà vững chắc.
Ông Mười Hương nhớ rằng từ trước Hội nghị Trung ương lần thứ bảy ở Đình
Bảng cho đến cuối năm 1942, đồng chí Lê Quang Đạo đã làm trưởng ban Công
tác đội của Xứ ủy Bắc Kỳ rồi chuyển thành Công tác đội của Trung ương.
Khi đồng chí Lê Quang Đạo được cử đi công tác khác, thì đồng chí Lê Liêm
vừa làm Bí thư Phúc Yên, vừa phụ trách Công tác đội của Trung ương.
Những công việc quan trọng nhất của Đảng và các cán bộ lãnh đạo cao nhất
của Đảng lúc đó đều diễn ra ở An toàn khu, cho thấy sức lan tỏa của
phong trào cách mạng được nhân dân góp sức, làm nên một vùng an toàn khu
rộng lớn. Cho đến cuối năm 1941 đã có tới hai An toàn khu. Ban đầu, An
toàn khu I chỉ hoạt động ở mấy tỉnh giáp ranh như Hưng Yên, Vĩnh Yên,
Phúc Yên, Bắc Ninh, rồi tỏa rộng ra tới Đa Phúc, Đông Anh. Những làng
quê nổi tiếng như Võng La, Phương Trạch, Dâu Canh như một vành đai đỏ
bao quanh Hà Nội.
Sang đầu năm 1943, An toàn khu I đã mở rộng lên một số huyện của các
tỉnh phía Bắc như Bắc Giang, Thái Nguyên, hình thành An toàn khu I do
đồng chí Hoàng Quốc Việt phụ trách. Đó là nơi dự bị hoặc là nơi mở các
lớp huấn luyện triển khai Nghị quyết Thường vụ Trung ương cho cán bộ. Ở
ngay cửa ngõ Hà Nội, từ Yên Phụ lên Chèm, Vẽ, các đồng chí Hoàng Văn
Thụ, Trường Chinh thường ngồi viết báo Đảng. Vào đầu năm 1943, đồng chí
Trường Chinh đã ngồi ở làng Võng La của An toàn khu ngay sát Hà Nội để
viết ra dự thảo một văn kiện quan trọng “Đề cương văn hóa Việt Nam”. Ông
Mười Hương nhớ rõ sau khi viết xong, đồng chí Trường Chinh còn đi đò
sang bên kia sông Hồng vào phiên chợ Bỏi, để về làng Chài (Võng La) hoàn
chỉnh văn kiện này, kịp đưa ra thảo luận thông qua Hội nghị Thường vụ
Trung ương.
Cũng ở An toàn khu, có khá nhiều cán bộ phụ trách Công tác đội trong
nhiều thời kỳ khác nhau. Chính từ những năm trước cách mạng ấy, ông Mười
Hương với nhiệm vụ của một đội viên Công tác đội đã gặp gỡ, làm việc với
rất nhiều cán bộ nổi tiếng giữ trọng trách các công việc của Đảng. Tên
tuổi họ cũng gắn liền với lịch sử đấu tranh của Đảng Cộng sản Việt Nam:
Bác Hồ, các đồng chí Trường Chinh, Hoàng Văn Thụ, Nguyễn Lương Bằng,
Phan Đăng Lưu, Lê Quang Đạo, Lê Liêm. Đặc biệt ông đã làm việc một thời
gian dài dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Trường Chinh lúc đó là
Tổng Bí thư. Cũng nhờ vị trí công việc mà ông Mười Hương đã làm việc,
quen biết với rất nhiều nhà văn nổi tiếng như: Nguyên Hồng, Tô Hoài,
Nguyễn Huy Tưởng, Đặng Thai Mai, Thôi Hữu, Thế Lữ... Cũng nhờ vào công
việc được giao ở Công tác đội mà ông Mười Hương được biết và có góp phần
vào việc hoạt động của các tờ báo cách mạng sớm nhất. Một mảng rất lớn
sau này ông được giao làm đầu mối với các nhà tình báo lớn, có tên tuổi
như Phạm Ngọc Thảo, Vũ Ngọc Nhạ, Lê Hữu Thúy, Phạm Xuân Ấn... Có thể nói
cuộc đời ông đi suốt cả một giai đoạn dài, xuyên qua cả hai cuộc kháng
chiến của dân tộc chống thực dân đế quốc xâm lược Pháp và Mỹ. Cũng chính
Công tác đội, ở gần và bảo vệ, tổ chức công việc gắn với cấp lãnh đạo
cao nhất của Đảng, mà ông Mười Hương có lẽ là một chứng nhân hiếm có của
những tình tiết chưa có trong lịch sử.
Trong bản tài liệu được viết ra vào năm 2002, tức là 72 năm sau, ngày
truyền thống của ngành, ông đã nhớ lại những chi tiết, những sự kiện
thật xúc động chưa ai viết ra bao giờ.
Đó là câu chuyện tại Hội nghị Đình Bảng quyết định bổ sung ba đồng chí
Trường Chinh, Hoàng Văn Thụ, Hoàng Quốc Việt vào cơ quan lãnh đạo cao
nhất của Đảng. Đồng chí Phan Đăng Lưu lúc đó ở miền Nam ra họp, được hội
nghị đề cử làm Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương lâm thời nhưng đồng
chí không nhận. Đồng chí nói, tình hình như thế này Trung ương nên ở
ngoài Bắc, tôi trở về miền Nam, sớm muộn cũng sẽ bị địch bắt. Và quả như
vậy, tháng 11.1940 ngay sau khi về tới Sài Gòn, đồng chí bị giặc Pháp
bắt. Đó là thời điểm sát nút, trước khởi nghĩa Nam Kỳ đúng một ngày. Đó
còn là câu chuyện một lần cuộc họp Xứ ủy ở làng Đình Bảng do đồng chí
Trường Chinh chủ trì, đồng chí biết gia đình ông Đám Thi, nơi diễn ra
cuộc họp, có rất nhiều con cái tham gia công tác bảo vệ. Qua trò chuyện
với ông Đám Thi, biết cụ cố sinh ra ông hay đi lễ chùa, đồng chí Trường
Chinh đã nhờ cụ cố dẫn đi gặp gỡ làm quen với sư cụ chùa Đồng Kỵ. Sư cụ
trông coi cả chùa Lã và chùa Dâu, vùng Đình Bảng.
Qua mối quan hệ này mà đại đức Phạm Thông Hòa - sư cụ chùa Đồng Kỵ đã
trở thành người có cảm tình với cách mạng. Ngôi chùa của sư cụ đã có lần
được đón Thường vụ Trung ương về họp vào những lúc kẻ địch lùng bố gắt
gao.
Trong tập tài liệu của mình, ông Mười Hương còn viết lại những điều ông
được nghe, được biết về những chi tiết liên quan đến các sự kiện lớn của
lịch sử. Đó là những ngày Trung ương Đảng tìm cách đón Bác Hồ khi được
tin Bác đang tìm đường về nước. “Mùa thu năm 1938, Bác Hồ từ Nga về
Trung Quốc. Từ cuối thời kỳ Mặt trận dân chủ, khi đang viết báo công
khai ở Hà Nội, anh Trường Chinh đã được giao nhận những bức thư của Bác
Hồ, ký bút danh là P.C.Lin, gửi về cho Xứ ủy và Trung ương Đảng. Anh
Trường Chinh cho biết, những bức thư này do một công nhân hoạt động bí
mật, làm việc trên tuyến đường xe lửa Vân Nam - Hà Nội chuyển về, rồi bỏ
vào hòm thư của báo Notre Voix (Tiếng nói chúng ta) ở Hà Nội.
Tháng 6/1940, Pháp bại trận và đầu hàng phát xít Đức. Bác Hồ quyết định
về nước. Ở Vân Nam, Bác liên lạc được với tổ chức của Đảng do anh Phùng
Chí Kiên phụ trách, trong đó có cả anh Trịnh Đông A (tức Vũ Anh). Trong
khi chờ đợi liên lạc với Trung ương, Bác Hồ đến Liễu Châu, tạm nhận một
công tác ở Bộ Tư lệnh Đệ Bát Lộ quân do Diệp Kiếm Anh chỉ huy.”
“Sau Hội nghị Trung ương lần thứ bảy (tháng 11/1940) được tin Bác Hồ,
đại biểu Quốc tế Cộng sản tìm đường về nước, đã mấy lần, Trung ương Đảng
ta phái anh Nguyễn Văn Minh Xứ ủy viên Xứ ủy Bắc Kỳ sang Vân Nam đón
Bác, nhưng đều không gặp được. Phải đến cuối năm 1940, khi anh Hoàng Văn
Thụ, một người đã từng hoạt động nhiều năm khắp vùng biên giới Việt -
Trung, thông thạo địa hình và thổ ngữ địa phương, được cử đi đón thì mới
tìm gặp được Bác. Nơi gặp chính là làng Tân Khư, thuộc đất Tịnh Tây
(Trung Quốc) giáp giới với Cao Bằng. Lúc đó vừa qua Tết dương lịch 1941.
Anh Hoàng Văn Thụ báo cáo với Bác về phong trào cách mạng trong nước.
Bác nói với đồng chí Hoàng Văn Thụ về quyết định của Bác về nước, đồng
thời để nghị Trung ương khẩn trương triệu tập Hội nghị Trung ương lần
thứ tám. Mùa xuân năm 1941, Bác Hồ về nước qua cột mốc biên giới số 108
ở Cao Bằng”. Ông Mười Hương còn kể lại rất nhiều hình ảnh của những con
người trung kiên ở nhiều lĩnh vực công tác, mà có thể đến nay vẫn “vô
danh” sống cuộc đời bình thường. Như gia đình nhà anh Trạm ở thôn Trung,
xã Hội Xá, nơi đã là chỗ ở của đồng chí Nguyễn Duy Thân (cậu ruột đồng
chí Lê Quang Đạo) và các anh Liêm, anh Tỉnh đều là cán bộ Công tác đội,
là các con ông Đám Thi. Một trong những cán bộ Công tác đội phụ trách
đường dây giao thông đặc biệt ở miền núi, giữ vững liên lạc giữa Thường
vụ Trung ương và Bác Hồ, là ông Nhị Quý, hiện đang vui sống tuổi già ở
Hà Nội. Ông Nhị Quý (tên thật là Ngô Ngọc Tín) quê ở Nam Định, hoạt động
từ năm 1940, đã trải qua nhiều nhà tù khắc nghiệt như Hỏa Lò (Hà Nội),
Sơn La, rồi Chợ Chu (Thái Nguyên). Cuối cùng ông vượt ngục Chợ Chu tiếp
tục công tác. Ở chi bộ La Bằng (Đại Từ, Thái Nguyên) có người bí thư tên
là Đường Văn Hon, người dân tộc Sán Chỉ, tuy không biết chữ, nhưng hoạt
động từ năm 1936 và thông thạo địa hình núi rừng Việt Bắc. Chính ông Hon
đã giác ngộ cách mạng cho một người trẻ tuổi sau này trở thành vị tướng
danh tiếng Chu Văn Tấn. Anh Bạch Thành Phong, người được Thường vụ Trung
ương phái về giúp Đảng bộ Hà Nội lập An toàn khu, phụ trách toàn bộ vùng
Bưởi - Nghĩa Đô - Cổ Nhuế. Anh đã gây dựng được nhiều cơ sở cho Xứ ủy và
Trung ương. Những chị giao thông liên lạc đặc biệt như Trần Thị Sáu (còn
gọi chị Sáu già) giỏi giang, thu xếp nơi ăn chốn ở cho các đồng chí
Trường Chinh, Hoàng Văn Thụ. Chị làm giao thông cho Trung ương đưa bài
vở và tài liệu cho báo Đảng. Những tên tuổi bình dị như chị Nguyễn Thị
Hội ở Đình Bảng, chị Nguyễn Thị Nguyên (tức Bắc Chung) ở Bắc Ninh, chị
Lương (tức Hải), đều là những cán bộ giao thông liên lạc giỏi, từng vào
tù ra khám, gan góc chịu đựng mọi khó khăn gian khổ để hoàn thành nhiệm
vụ.
***
Công tác đội - cái tên gọi nghe không toát
được hết tám quan trọng của nó. Thực ra đó là Đội Cận vệ, ở sát Thường
vụ Trung ương, được giao nhiệm vụ điều tra, nghiên cứu tình hình, nắm
mọi mặt của An toàn khu. Mà An toàn khu không phải một vùng đất giải
phóng của ta, không thể có bộ máy công khai hành chính, nhưng lại phải
hoạt dộng như một bộ máy chặt chẽ nhất một cách bí mật. Họ phải nắm vững
hoạt động của bộ máy địch tại các vùng rộng lớn, các diễn biến động tĩnh
của đám chức sắc, hào lý, trương tuần và đám lính lệ ở các phủ, huyện
trong vùng. Họ cũng phải phối hợp với cán bộ chủ chốt của các chi bộ và
tổ chức quần chúng cứu quốc trong vùng. Khi phong trào lên thì có thể
làm tê liệt chính quyền cơ sở của địch. Khi cẩn thiết, phải chọn nơi ở
và làm việc cho cán bộ lãnh đạo Đảng, đặt kế hoạch bảo vệ chu đáo lúc
sinh hoạt bình thường cũng như khi có các cuộc họp quan trọng của Thường
vụ Trung ương.
Họ làm nhiệm vụ bảo vệ sống còn cho lực lượng lãnh đạo của Đảng, bố trí
địa điểm họp và làm việc của Trung ương, nắm giữ điều phối đường dây từ
Trung ương đến địa phương. Các công tác này được tổ chức khá hoàn hảo.
Quy chế cho An toàn khu được tổ chức hết sức nghiêm ngặt. Chỉ thị về
công tác tổ chức của Trung ương ngày 1/12/1941 đã nêu rõ: “Đội tự vệ có
trách nhiệm ủng hộ cơ quan, ủng hộ tranh đấu, cảnh giác, trinh thám hoặc
thông tin. Cố nhiên, trong khi tranh đấu, nếu gặp địch nhân, nó phải
ngăn cản địch nhân để quần chúng giải tán kịp và ủng hộ cho các chiến
sĩ, có khi phải đánh tháo cho các chiến sĩ nếu họ bị địch bắt. Đội tự vệ
phải gồm có nhiều tiểu tổ giữ một công việc, một trách nhiệm. Thí dụ
tiểu đội đàn bà, trẻ con ông già thì canh gác, trinh thám, thông tin.
Còn tiểu đội gồm có những người khỏe mạnh thì ủng hộ tranh đấu, giữ cơ
quan trong khi khai hội, tự vệ các chiến sĩ trong khi đi lại nếu cần.” -
Văn kiện Đảng toàn tập (tập 7).
Có thể thấy, đó gần như những nhiệm vụ của một tổ chức tiền thân của
ngành công an sau này.
Chính ngay từ những ngày ấy, người thanh niên Mười Hương thường làm việc
trực tiếp với đồng chí Trường Chinh và đã có những nhận xét:
“Ở An toàn khu, thỉnh thoảng tôi được anh Trường Chinh cho gọi đến chỗ
anh ở và làm việc để báo cáo tình hình cụ thể thực hiện nhiệm vụ được
giao. Tôi cũng nhận chỉ thị về công việc sắp tới. Chưa bao giờ tôi thấy
anh nổi nóng hoặc cáu gắt với ai mỗi khi có điều gì không vừa ý. Chỉ
thấy nét mặt anh bình tĩnh lắng nghe và ôn tồn chỉ bảo, vạch rõ đúng sai
một cách có lý, có tình cho cán bộ cấp dưới. Điều tôi cảm nhận rõ nhất ở
anh trước hết là tác phong làm việc hết sức cẩn thận, giữ gìn rất nghiêm
nguyên tắc hoạt động bí mật. Chỗ anh làm việc bao giờ cũng gọn gàng,
ngăn nắp, không để lộ một dấu vết gì khác thường dù là nhỏ nhất. Cần một
mảnh giấy nào để viết thì mới lấy ra. Không dùng đến hay làm xong rồi
thì cất đi ngay. Sách báo xuất bản công khai ở Hà Nội được cơ sở cách
mạng ở nội thành cung cấp, công tác đội chúng tôi chuyển đến cho anh
đọc, được cất giữ cẩn thận ở những nơi khác, không ai được biết đến.
Thời bấy giờ, tôi chưa thấy có ai làm thư ký riêng hoặc trợ lý Tổng Bí
thư, chưa có cơ quan Văn phòng Trung ương Đảng ở An toàn khu. Mọi việc
viết lách, từ chỉ thị, nghị quyết cho đến một bài báo đều tự tay anh
viết lấy. Chính phong cách sinh hoạt và làm việc, tác phong gương mẫu
của anh Trường Chinh đã gây ấn tượng mạnh cho tất cả những ai được sống
và làm việc bên anh ở An toàn khu.”
An toàn khu phát triển rộng và vững chắc, ở nơi cơ quan của Thường vụ
Trung ương có cơ quan báo Đảng và nhà in. Đồng chí Trường Chinh cùng các
đồng chí khác như Lê Liêm, Lê Toàn Thư, Lê Quang Đạo, Hoàng Văn Thụ,
Hoàng Quốc Việt... làm báo Cứu Quốc và Cờ Giải Phóng.
Thường vụ Trung ương có ba người. Tổng Bí thư Trường Chinh vừa làm chủ
nhiệm chính trị và chủ bút các tờ báo của Đảng. “Có lần, Đội công tác
chúng tôi lo cả một địa điểm bí mật riêng cho anh Trường Chinh tới làm
bài, viết lách cho tờ báo. Nơi này là gian nhà của một lão nông nghèo ở
Phúc Yên, tính đường chim bay chỉ cách Phủ Toàn quyền của địch chỉ hơn
chục cây số.”
“Khi Bác ở chiến khu về Hà Nội, ở nhà 48 Hàng Ngang. Ông Nguyễn Lương
Bằng nói: Thường vụ giao tôi lo cho Bác, cậu lo cho Tổng Bí thư Trường
Chinh. Tổng Bí thư phụ trách luôn tuyên huấn cho nên cậu lo luôn cả mảng
báo chí, phải có địa điểm cho các nơi liên lạc. Do đó, nơi ấy trở thành
đầu mối gặp gỡ. Các ông Nguyễn Khánh Toàn, Lý Ban, tướng Nguyễn Sơn cũng
móc nối ở đó, rồi tôi mới đưa họ đi gặp Trung ương.”
Có một thời gian, không khí chính trị ở Hà Nội rất lộn xộn, phức tạp,
vậy mà Trung ương vẫn an toàn hoạt động. Ông Mười Hương lo nơi ăn ở của
đồng chí Trường Chinh suốt từ trước Cách mạng Tháng Tám cho tới kháng
chiến bùng nổ, lo cho nhà báo in ấn không ngưng ngày nào.
Nhiều chuyện nguy hiểm đã xảy đến với ông. “Tôi ở cùng nhà với Nguyễn
Huy Tưởng ở gần chợ Hôm. Bữa ấy tôi đưa tài liệu sang Đông Anh. Có một
việc trước đó tôi để ý nhưng không nói với ai. Có một tên mật thám hiến
binh Nhật ở ngay bên cạnh nhà chúng tôi. Nó có để ý việc đi lại của tôi
nên tôi rất thận trọng. Hôm ấy đưa tài liệu sang Đông Anh về, tôi đạp xe
lên cầu Long Biên, nhìn xuống dãy nhà thấp nơi chân cầu, thấy nó đang
ngồi chờ bên cạnh chiếc xe đạp. Có lẽ nó đón đường tôi đây! Không thể
lùi được nữa, tôi quyết định đạp vọt lên. Định bụng là đến giữa cầu, vứt
xe xuống bãi giữa tìm đường thoát. Nó đạp theo nhưng không nhanh bằng
tôi, vừa đạp vừa la cho đám lính bên đầu cầu đón bắt nhưng không kịp.
Tôi vượt qua rồi, đám lính gác cầu mới hiểu là tên kia muốn gì nhưng đã
muộn. Tôi đạp đến giữa cầu, không thấy xôn xao gì liền đạp thẳng một
mạch về Hà Nội, đi tới nhà khác luôn, không về ngôi nhà cũ nữa.” Đó
chính là ngày mà Đội danh dự thành Hoàng Diệu xử gián điệp Nga “Thiên
Hương”.
“Một lần, lúc này ta đã giành chính quyền,
tôi từ nhà in về đang đạp xe xuống dốc Hàng Gà, đường Quang Trung bây
giờ thì phát hiện có người đạp xe theo từ đầu đường, đoạn Thư viện Quốc
gia. Tôi đi ngoằn ngoèo, áp sát tòa nhà Bộ Thông tin, thì thoáng thấy nó
thọc tay vào túi. Tôi nhảy ra khỏi xe, nó nổ súng nhưng gốc cây đã che
đạn cho tôi. Anh em ở Bộ Thông tin tuyên truyền Vệ quốc đoàn gần đó chạy
lại, đang lên quy lát súng lách tách. Thấy lộ nó vội ngoặt vào xóm Hạ
Hồi - xóm mật vụ thời đó.” Những hồi ức bất chợt như vậy của ông đem lại
cho chúng ta những hình ảnh cụ thể cuộc sống Hà Nội những năm 1945-1946,
lúc cách mạng mới thành công. Nhiều lúc ông nghĩ: may hay sao, chứ lúc
tôi hoạt động ở trong Hà Nội đâu có dựa vào quân đội, công an như một tổ
chức hoàn chỉnh gì đâu. Mình lấy hết sức ra lo bảo vệ và nhờ các anh ấy
đều là những nhà cách mạng đầy kinh nghiệm hoạt động giữ bí mật và quy
luật đi, ở rất linh hoạt. Chứ lúc đó bọn địch cũng lùng sục dữ lắm.
Khoảng cuối năm 1943, trong một cuộc họp của Ban Công tác đội An toàn
khu, đồng chí Trường Chinh đã chỉ thị phái Mười Hương thực hiện một
nhiệm vụ mới.
Trong ghi chép cá nhân, ông Mười Hương viết về sự khởi đầu công việc đó
như sau: “Mấy hôm sau, anh Trường Chinh lại cho gọi tôi đến chỗ anh và
hỏi: Anh có quen giáo sư Đặng Thai Mai không?
Tôi chưa quen đâu nhưng biết ông ấy là một giáo sư nổi tiếng. Trường
Thăng Long mà giáo sư dạy học đã dời ra mạn Thanh Xuân rồi. Nhưng tôi có
nhiều chỗ quen biết, có thể tìm ra được nơi ở của ông ấy thôi.
Anh Trường Chinh liền viết một lá thư riêng, kèm theo một bản “Đề
cương văn hóa Việt Nam” vừa mới in xong, bảo tôi đi gặp ngay giáo sư
Đặng Thai Mai.” Hồi đó, gia đình giáo sư Đặng Thai Mai tạm lánh vào Sầm
Sơn, Thanh Hóa. Chàng thanh niên Mười Hương rủ Nguyễn Xuân Bích, con
trai cụ Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc, tác giả Cổ học tinh hoa, cùng đi
Sầm Sơn. Cẩn thận hơn trong giao tiếp, anh nói với Bích vào đó ở nhà của
Đoàn Thêm, ra bãi biển tắm, làm quen giáo sư đã rồi
mới tìm cách đến nhà nói chuyện sau. Lúc đó, thật tình Mười Hương còn
chưa biết thái độ của giáo sư Đặng Thai Mai sẽ tiếp nhận ra sao.
Hai anh cùng nhau vào Sầm Sơn, đi bằng xe đạp. Đúng như kế hoạch, họ ở
nhà của Đoàn Thêm, con cụ Đoàn Triểng, một nhà Nho có tiếng. Một lần,
trên đường từ bãi biển về, anh thưa với giáo sư là có thư của một người
bạn cũ của giáo sư nhờ chuyển. Giáo sư nhắn anh cầm đến.
“Cách một hôm sau khi đưa lá thư, tôi đến nhà giáo sư chờ ông trả lời.
Giáo sư bảo: Tôi nhận ra người bạn này. Về nói lại với người ấy rằng Mai
không quên các anh ấy đâu. Tôi hỏi giáo sư có viết thư trả lời không,
giáo sư bảo không viết mà sẽ nói miệng để tôi ra báo cáo lại. Giáo sư
vui mừng nhận xét về bản Đề cương văn hóa mà anh Trường Chinh
chuyển: Dân tộc là ăn nhất. Ngoài ra, khoa học, đại chúng cũng rất đúng.
Tôi đang viết cuốn sách về văn hóa, sẽ cố gắng đưa những ý này vào. Sau
này, cuốn “Văn học khái luận” của giáo sư Đặng Thai Mai in, bị
tên Cút-xô, chánh xứ phụ trách tuyên truyền, trước phụ trách Công sứ Sơn
La, nói tiếng Việt rất thạo, phụ trách kiểm duyệt nhưng những nội dung
tiến bộ được khéo léo đưa vào đã qua mặt được Cút-xô. “Bản in đầu của “Văn
học khái luận” ở nhà in Hàn Thuyên tôi lấy về đưa Thường vụ xem, các
anh rất thích thú.”
Thế là anh thanh niên Mười Hương không ngờ rằng chuyến di Thanh Hóa bằng
xe đạp ấy, có bản Đề cương văn hóa nhét trong ống tuýp của khung
xe, đã đem đến bước đầu cho dân tộc một đường lối văn hóa do Đảng Cộng
sản vạch ra và đồng thời cũng đưa anh đến gần những công việc quan
trọng.
***
Năm 1943 ấy có nhiều sự kiện. “Bác Hồ bị quân Tàu Tưởng bắt ở Thiên Bảo,
trải qua hàng chục nhà tù khắc nghiệt ở Quảng Tây. Trách nhiệm to lớn
của Đảng và cách mạng lúc đó nặng nề, mà Thường vụ Trung ương Đảng chỉ
có ba người: anh Trường Chinh làm Tổng Bí thư, vừa lãnh đạo, vừa cùng
anh Hoàng Văn Thụ trực tiếp làm công tác binh vận, địch vận, vừa là báo
Cờ Giải Phóng. Anh Trường Chinh lại cùng anh Hoàng Quốc Việt mở
các lớp huấn luyện đào tạo cán bộ cho phong trào. Vận động thành lập
Đảng Dân chủ Việt Nam đứng trong mặt trận Việt Minh.” Giữa lúc anh Mười
Hương đang gây dựng cơ sở cách mạng nội thành thì nhận được tin dữ: anh
Hoàng Văn Thụ, Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng bị giặc bắt cùng với
một số cán bộ binh vận.
Ông viết lại câu chuyện này như sau:
“Một ngày giữa tháng Tám, tôi lên Chèm thì được chị Trần Thị Sáu cho
biết tin. Chị Sáu công tác ở trạm liên lạc gần Chèm, vẫn thường là nơi
anh Hoàng Văn Thụ tới triển khai các mũi tiến công của các tổ phụ nữ làm
công tác binh vận.” Chị Sáu và chị Hai Vẽ ở làng Phú Gia vẫn thường nhận
nhiệm vụ địch vận vào tận hang ổ của quân Pháp ở trong thành Hà Nội, gồm
các cơ sở binh chủng hậu cần và hậu cứ của các đơn vị lính khố đỏ do sĩ
quan Pháp chỉ huy. Những người chiến đấu ngày ấy thường nghe tên Trung
đoàn bộ binh thuộc địa số 1 (1er RIC) hoặc Trung đoàn pháo binh thuộc
địa số 4 (4ème RAC). Đó là những địa điểm mà các chị vào tận nơi móc
nối. Anh Hoàng Văn Thụ chỉ đạo công việc này.”
“Chị Sáu cho biết: Mấy hôm trước, theo đúng hẹn, chị đến làng Phú Gia để
gặp anh Thụ. Đến nơi, chị Hai Vẽ cho biết không rõ anh đi đâu vắng mấy
ngày rồi chưa thấy về. Một cán bộ lãnh đạo có uy tín, có nguyên tắc như
anh Thụ không bao giờ sai hẹn”. Ông Mười Hương nghe vậy rất lo lắng, về
báo cáo lại với đồng chí Trường Chinh và mấy ngày sau thì có tin chính
xác: anh Thụ đã bị địch bắt. “Anh chị em Công tác đội chúng tôi đều bàng
hoàng, như rụng rời cả chân tay. Mãi sau này chúng tôi được biết: anh
Thụ dù rất cảnh giác, nhưng hôm đó không may, giặc vô tình bắt được anh
khi anh theo một cán bộ binh vận đến một địa điểm. Địa điểm này bị một
tên thợ cắt tóc làm chỉ điểm cho mật thám Pháp đặt cạm bẫy. Chị Trần Thị
Sáu còn kể rằng anh Thụ còn để lại một số đồ dùng cá nhân. Chị Sáu giữ
chiếc khăn và đôi guốc mộc anh đóng rất chắc. Anh Trường Chinh giữ chiếc
áo len màu nâu đỏ... Ít lâu sau, anh Trường Chinh phải đem chiếc áo len
ấy cho đồng chí khác mặc. Anh không thể cầm lòng khi nhìn thấy kỷ vật
ấy.”
Trong một lần họp của Ban Công tác đặc biệt, họ được tin mừng: cuộc vượt
ngục thành công của Chi bộ nhà tù Sơn La. Nhờ đó, các chiến sĩ cộng sản
nổi tiếng đã thoát ngục tù, trong đó có các đồng chí Nguyễn Lương Bằng,
Trần Đăng Ninh, Lưu Đức Hiểu..
***
Tham gia trong Ban công tác đặc biệt của Trung ương, ông Mười Hương được
phân công trực tiếp phụ việc với Tổng Bí thư Trường Chinh. Thời kỳ này,
Đảng chủ trương thành lập Văn hóa cứu quốc và phong trào Mặt trận dân
chủ chống phát xít. Một trong những nhiệm vụ quan trọng được Tổng Bí thư
Trường Chinh giao cho ông Mười Hương là tổ chức binh vận lính Tây ở Hà
Nội để có thể bắt tay có điều kiện với những người Pháp phái De Gaulle.
Tổng Bí thư Trường Chinh giao cho ông Mười Hương nhiệm vụ thông qua anh
Vũ Quý trong Ban Cán sự Đảng Hà Nội tiếp xúc với trí thức sinh viên yêu
nước, giúp họ thành lập Đảng Dân chủ Việt Nam, đứng trong hàng ngũ Việt
Minh để mở rộng khối đại đoàn kết dân tộc. Sau Hội nghị Trung ương 8,
đồng chí Trường Chinh bảo: “Phải mở rộng mặt trận. Đảng ta phải giúp tư
sản, địa chủ lập ra đảng của họ. Cậu hay vào Hà Nội, chú ý lứa con cái
họ đang là học sinh, sinh viên. Chọn những trí thức tốt, xuất sắc đưa
lên”. Chính vì chủ trương này, Mười Hương đã giới thiệu để Trung ương
chọn được anh Dương Đức Hiền. Anh là sinh viên luật, tốt nghiệp không lo
làm giàu cá nhân mà tổ chức nhiều công tác xã hội. Bọn Nhật cũng chú ý
muốn dùng anh, cho người của Cường Để liên lạc nhưng anh từ chối. Chính
anh là người sáng lập ra Đảng Dân chủ.
Thực hiện chủ trương của Đảng, đồng chí Trường Chinh lãnh đạo thành lập
Mặt trận dân chủ chống phát xít Nhật, tập hợp lực lượng rộng rãi để có
thể bắt tay có điều kiện với những người Pháp phái De Gaulle. Thôi Hữu
đã được cử đi bắt mối với Erwin Borchers, sau này mang bí danh Việt Nam
là Chiến Sĩ. Borchers là một trí thức người Đức, thạo tiếng Pháp, vì
trốn tránh phát xít nên đi lính lê dương cho Pháp. Anh cầm đầu một nhóm
chiến sĩ quốc tế chống phát xít trong Tiểu đoàn 3, Trung đoàn bộ binh lê
dương số 5 (5e REI). Sau khi Thôi Hữu bị bắt, người tiếp tục đi gặp
Chiến Sĩ là anh Côn, cháu đồng chí Trịnh Đình Cửu, con một tham tá địa
chính thân mình, sau này tham gia Đảng Xã hội Việt Nam. Trước khi cử
Mười Hương đi móc nối với những chiến sĩ quốc tế này, chưa biết quan
điểm chính trị của họ một cách rõ ràng, ông Trường Chinh đã dặn dò rất
nhiều: “Cậu phải nhớ kỹ điều này: binh vận lính Tây là khó lắm. Tây hết
sức chống phản gián. Nó bắt được là giết thôi”. Ông còn kể ra câu chuyện
có một anh cảnh sát vì làm binh vận lính Tây bị lộ, đã bị chúng đánh
chết ở Việt Trì. Lúc đó, Mười Hương còn trẻ. “Tôi chẳng biết sợ, chẳng
nghĩ ngợi gì nhiều.” Thông qua anh Côn, Mười Hương hẹn gặp một người
trong nhóm của Borchers tên là Frey ở nhà hàng (sau này Frey lấy tên là
Hồ Chí Dân, làm đến chức Phó Tư lệnh khu Năm của ta).
Ông Mười Hương nhớ lại: “Tháng 9 năm 1943, tôi được phái đi gặp Ernest
Frey, sĩ quan lê dương, người Áo. Frey chạy trốn sang Pháp lúc quân Đức
Quốc xã tiến vào Áo. Anh cho biết nhóm chiến sĩ lê dương chống phát xít
có bốn người: Ngoài Chiến Sĩ và Frey còn có Gotvald, trung sĩ người Tiệp
và Schroder, trí thức người Đức, giáo sư xã hội học. Họ đã liên lạc được
với những người Pháp, Áo... tiến bộ, ghét phát xít và đã thành lập được
nhóm Xã hội - Cộng sản do Louis Caput, trước là thanh tra học chính Đông
Dương, cầm đầu”. Sau đó, Mười Hương còn móc nối được với một quan tư
thầy thuốc ở nhà thương Đồn Thủy. Anh ta còn khoe trước làm thầy thuốc ở
Côn Đảo, đã chữa trị cho Lê Hồng Phong khi ở tù bị bệnh. Qua viên bác sĩ
này, sự móc nối càng thuận lợi hơn, mới thành cả một nhóm. “Ba Lan có -
anh này đi mặt trận Thanh Hóa, hy sinh ở Lào khi ở trong hàng ngũ ta -
người Tiệp, người Áo, người Đức, đủ cả. Có cả một người Đức lấy tên Việt
Nam là Lê Đức Nhân. Anh Nhân này sau làm cho đài phát thanh của ta rồi
mới về nước. Anh là cử nhân văn học”. Nhiệm vụ của tôi là giữ vững liên
lạc với nhóm này, qua họ móc nối với Caput, thực hiện việc bắt tay có
điều kiện với đám Pháp thân De Gaulle, tiến tới thành lập Mặt trận dân
chủ chống phát xít ở Đông Dương”.
Khoảng năm 1944, sau khi anh Hoàng Văn Thụ bị xử bắn, Thường vụ Trung
ương lúc đó chỉ còn hai người. Sau khi hội ý với ông Hoàng Quốc Việt,
Tổng Bí thư Trường Chinh muốn đích thân gặp nhóm chiến sĩ quốc tế. Nhận
nhiệm vụ tổ chức bố trí cuộc gặp này là Đội công tác của Mười Hương. Ông
còn nhớ cuộc gặp ấy như sau: “Hôm ấy, tôi bố trí cho Chiến Sĩ (Borchers)
đi xe đạp men theo đường ruộng lên Chèm, tới làng Vẽ, ra nghĩa địa phía
sau làng. Đó là khu lăng mộ của dòng họ Phạm. Tôi đề nghị anh ta mặc đồ
kaki vàng như một cai Tây lục lộ. Tôi cũng bố trí ở phía xa, vòng ngoài
làng có các em chăn trâu canh gác. Để có cuộc gặp này, Borchers từ Việt
Trì phải vờ cáo bệnh về nằm nhà thương Đồn Thủy (Lanessau - nay là Bệnh
viện 108) chờ tôi đón đi. Anh Trường Chinh mặc bộ đồ xanh công nhân bình
thường. Hai người nói với nhau bằng tiếng Pháp, khẩu súng lục của anh
Trường Chinh để kề bên.”
Ông Trường Chinh với Borchers (Chiến Sĩ) ngồi bên ngôi mộ mới xây trò
chuyện. Borchers lúc đó đâu có biết mình đang nói chuyện với Tổng Bí thư
Đảng Cộng sản Đông Dương. Anh chỉ thấy con người này hiểu biết, sôi nổi
tranh luận, phân tích các vấn đề quốc tế, phân tích tình hình chiến
tranh, lực lượng Nhật, Pháp và những mâu thuẫn không sao tránh khỏi.
Borchers cũng say sưa trình bày về hoạt động của nhóm chiến sĩ lê dương
chống phát xít. Cuối cuộc gặp đó, người Tổng Bí thư Đảng còn gửi qua
Borchers một “thông điệp miệng” tới những người Pháp thân De Gaulle rằng
Việt Minh sẵn sàng gặp họ để cùng tiến hành một liên minh chống phát
xít.
Ông Mười Hương kể lại: “Một tuần sau khi gặp anh Trường Chinh, Borchers
nói với chúng tôi: “Cuộc trò chuyện với đại diện của Việt Minh thật là
tuyệt vời, để lại cho tôi một ấn tượng hết sức sâu sắc và đầy thuyết
phục. Tôi đã được nói chuyện hết sức cởi mở với một người cộng sản Việt
Nam đích thực, thông minh, có uy tín và cừ khôi nhất”. Buổi gặp gỡ cũng
tác động mạnh đến chiến sĩ lê dương chống phát xít và bạn bè họ. Chính
vì thế mà trong tháng 11 năm 1944, qua sự chắp nối của Chiến Sĩ và
Caput, một cuộc gặp gỡ giữa những người của phái De Gaulle và Việt Minh
được ấn định. Tôi và Chiến Sĩ được giao nhiệm vụ tổ chức, bố trí cuộc
họp này.”
Để chuẩn bị cho chuyến đi gặp gỡ những người có tư tưởng chống phát xít
trong đội quân lê dương của Tổng Bí thư Trường Chinh ngay giữa lòng Hà
Nội, ông Mười Hương đã phải nghiên cứu, chuẩn bị rất kỹ. Đó là cuộc họp
bí mật với đại diện những người Pháp thân De Gaulle ở Hà Nội, gồm cả
Louis Caput thuộc đảng bộ Đảng Xã hội (SFIO), Chiến Sĩ (tức Borchers) và
Frey, đại biểu các chiến sĩ lê dương chống phát xít. Tìm ra một cái nhà
cho “Tây” đến mà không lọt vào mắt bọn mật thám Nhật, Pháp là điều rất
khó. “Tôi bàn với phía các ông bạn Tây. Dù đó là những Tây De Gaulle
nhưng không phải đơn giản như chúng ta gặp các nhà cách mạng có tổ chức.
Không thể họp ở một nhà cơ sở, vì vẫn phải giữ nguyên tắc bí mật. Lúc
đầu, viên Thiếu tá quân y Sâybeclic (người dã từng chữa trị cho Lê Hồng
Phong ở tù Côn Đảo) bàn hay là họp ngay trong phòng khám bệnh của anh ở
nhà thương Đồn Thủy. Tôi vào tận nơi xem xét, thấy có điều bất tiện,
nhất là phải đi qua nhiều phòng làm việc, xung quanh toàn Tây. Anh ta
lại là trưởng khoa, kéo vào đó một lúc cả chục người, công người Việt
nữa rất dễ lộ.”
Cuối cùng, Sâybeclic cũng tìm ra được một địa diểm phù hợp, lại hoàn
toàn bất ngờ vì xung quanh là người Nhật ở cả. Đó là ngôi nhà số 16 phố
Delorme (đường Trần Bình Trọng hiện nay). “Tôi về báo lại với anh Trường
Chinh. Anh bảo: “Được đấy, cậu lo đi!”. Cái khó nhất còn lại là đoạn
đường để đưa Tổng Bí thư từ An toàn khu về được Hà Nội an toàn.” Lúc đó,
đưa Tổng Bí thư đi mà tôi không nghĩ nhiều đến nỗi sợ trách nhiệm. Giá
như bây giờ thì chắc phải dựa vào nhiều ban, bệ, có khi lại sợ, ổng làm
sao, mình mất đầu.” Ngay chính đồng chí Trường Chinh cũng không ngần
ngại. Đừng nói chuyện có ai đi thay!”. Ông nhất quyết thực hiện nhiệm vụ
này.
Đó là vào cuối năm 1944, trời rét đậm, cái lạnh thấu xương của mùa đông
Hà Nội. Ông Mười Hương chuẩn bị, kiểm tra thật kỹ chiếc xe hơi mà mình
sẽ chở Tổng Bí thư Đảng vào nội thành. Đồng chí Trường Chinh cải trang
làm lái buôn bè gỗ. Con đường này thường lái bè từ Việt Trì về qua lại
nhiều. Họ chở nhau trên chiếc xe đạp, đi qua rất nhiều chặng có quân
Nhật gác ở mỗi ngã ba, ở đình Nhật Tân. Có sự canh gác của các thiếu
niên tiền phong ở Quảng Bá. Đến gần Hà Nội thì “ông lái bè miền ngược”
thuê xe tay kéo. “Tôi đưa anh về thẳng nhà người em gái tôi ở Bến Nứa.
Em gái tôi có chồng là Trần Duy Dưỡng, trung đội trưởng tự vệ, sau này
hy sinh ngay những ngày đầu kháng chiến chống Pháp. Anh Trường Chinh
nghỉ ngơi, tắm giặt ở đó. Cơm chiều xong, tôi đưa anh tới nhà anh Phan
Hiển (sau này làm Bộ trưởng Bộ Tư pháp). Bấy giờ, anh Hiền đang học năm
thứ ba trường luật. Tôi đến nhà Caput, gặp anh Đào Văn Mỹ, người được ta
bố trí làm bồi cho Caput, để nắm thông tin, kiểm tra mọi việc lần cuối
mới trở về Hàng Ngang, thuê xe tay cho anh Trường Chinh đi tới địa điểm
họp.”
***
Trước khi tới cuộc họp này, đồng chí Trường Chinh đã nói rõ cho ông Mười
Hương và Phan Hiền về chính sách của Đảng với những người Pháp thân De
Gaulle ở Đông Dương. Những quan điểm này đã được chính đồng chí Trường
Chinh viết trên tờ báo Cờ Giải Phóng. Mười Hương sẽ tham dự cuộc họp này
với danh nghĩa đại biểu cho thanh niên Việt Minh ở Hà Nội. Anh Phan Hiền
là đại biểu cho sinh viên, trí thức. Đã được thỏa thuận trước với “những
người bạn Tây” là suốt thời gian ở hội nghị, không ai được rời khỏi nhà.
Ăn ở, vệ sinh đều ở trong ngôi nhà này, không ra phố.
“Khi Hà Nội vừa lên đèn, chúng tôi đến nơi. Borchers và Frey đã có mặt ở
đó trước mười phút đón anh Trường Chinh. Thiếu tá quân y Sâybeclic ra
tận cửa đón chúng tôi. Một lúc sau, Caput và Thiếu tá hậu cần Orioh cũng
tới. Vừa trông thấy anh Trường Chinh, Louis Caput thốt lên ngạc nhiên:
- Đại diện Tổng bộ Việt Minh lại chính là toa à, cộng sản à?
Anh Trường Chinh tươi cười đáp:
- Vào giờ phút này, Việt Minh đã lớn mạnh rồi tập hợp trong hàng ngũ
mình tất cả những người Việt Nam yêu nước. Tất nhiên trong đó có cả cộng
sản. Và Việt Minh, vào giờ phút này đang đứng cùng một trận tuyến với
các Đồng minh chiến đấu chống phát xít Nhật để giành độc lập, tự do cho
Tổ quốc mình.
Sở dĩ Caput ngạc nhiên vì trước đây đã từng làm việc với Trường Chinh,
người cộng sản, thời kỳ ông làm báo công khai Mặt trận dân chủ. Lúc đó
Caput là bí thư Đảng bộ Xã hội Pháp toàn Đông Dương (SFIO). Cuộc họp kỳ
lạ ấy tất cả ngồi ở sàn nhà. Đồng chí Trường Chinh được mời phát biểu
trước. Ông bắt đầu bài nói của mình đầy lịch lãm và hiểu biết sâu sắc.
Ông vạch rõ tình hình diễn biến, sự xung đột không tránh khỏi một mất
một còn hai bên Nhật - Pháp. Trước tình hình ấy, bổn phận của các chiến
sĩ yêu hòa bình là phải liên minh với Mặt trận Việt Minh, đại diện của
cách mạng Việt Nam. Bài nói của ông sáng sủa, chặt chẽ khiến các chiến
sĩ chống phát xít hiểu rõ và bắt đầu hàng loạt các câu hỏi.
Orioh hỏi:
- Các ông đặt ra những điều kiện cụ thể gì?
Ông Trường Chinh chỉ rõ:
- Nắm quyền vẫn là Nhật nhưng người thực hiện vẫn là bộ máy của Pháp đã
có từ lâu. Vậy những người bạn Tây có thể làm được một việc là hãy thả
các tù chính trị.
Caput hỏi:
- Tù chính trị như loại nào, xin cho thí dụ.
Ông Trường Chinh:
- Như Bùi Lâm chẳng hạn. Đó là một chiến sĩ cách mạng bị tù ở Sơn La.
Hoặc là việc này: Nhật chủ trương vơ vét kho thóc nhưng lính Pháp sẽ
phải thi hành. Hãy lãn công, đừng tích cực thực hiện ý đồ Nhật bắt nông
dân phá lúa trồng đay được không?
- Cái gì làm được chúng tôi sẽ làm. Các anh
đưa ra yêu cầu có lý đấy! - Những người bạn Tây nhận rõ khả năng của
mình. Bởi nạn đói đã bắt đầu hoành hành. Sau nữa, họ có thể giúp Việt
Minh vũ khí. Đến lượt Caput phát biểu, anh ta hoan nghênh lập trường của
mặt trận Việt Minh và những người yêu nước Việt Nam đã thân thiện hợp
tác chống phát xít.
Ông Trường Chinh đưa ra thêm các điều kiện: ngoài việc thứ nhất là thả
tù chính trị, thứ hai là phía Pháp phải giảm bớt và tiến tới chấm dứt
việc thu thóc tạ của dân để cung cấp cho Nhật. Nạn đói đã bắt đầu hoành
hành rồi. Thứ ba là phải giúp cho Việt Minh vũ khí. Lúc đó, chúng ta
đang thành lập nhiều đội quân du kích và nhiều đội quân vũ trang chống
Nhật thành lập.
Louis Caput phát biểu, bộc lộ lòng khâm phục hoan nghênh thiện chí hợp
tác. Anh ta cũng khẳng định những “người Pháp De Gaulle” dứt khoát đứng
về phía đồng minh để chống phát xít Nhật. Nhưng theo quan điểm của
Caput, anh ta không tin rằng Việt Minh có đủ sức chiến thắng hoàn toàn,
vì vậy hãy đấu tranh giành quyền tự trị trước đã, rồi sau này mới tính
đến độc lập như một quốc gia. Đến đây thì cuộc tranh luận trở nên sôi
nổi. Đồng chí Trường Chinh khẳng định nhân dân Việt Nam đổ máu xương
không phải để xin quyền tự trị (autonomie) mà là độc lập dân tộc thật
sự. Độc lập dân tộc là khát vọng của người dân Việt Nam. Chúng tôi không
thể bỏ mục tiêu ấy”.
***
Về cuộc họp hôm dó, có một tình huống bất ngờ xảy ra: khoảng chín giờ
tối, Louis Caput và Orioh xin phép được ra ngoài 15 phút. “Tôi hỏi nhỏ
anh Trường Chinh: “Anh thấy sao?” “Chắc họ đi xin chỉ thị.” - anh Trường
Chinh phỏng đoán. Tôi bảo họ: “Hãy hỏi ý kiến me-xừ” đại diện Việt Minh
xem ông có đồng ý không?” Suy nghĩ một thoáng, anh Trường Chinh bảo họ
cứ đi. Việc quyết định này rõ ràng bất ngờ. Đúng 15 phút sau, hai người
đó trở lại. Tôi nhẹ cả người!”
Cuộc họp lại tiếp tục. Caput thay mặt phía Pháp thân De Gaulle hứa ghi
nhận các vấn đề và sẽ báo cáo xin ý kiến tướng Moóc-đăng, người đứng đầu
những người Pháp thân De Gaulle ở Hà Nội, đại diện của chính phủ lâm
thời nước Pháp tự do. Mãi 11 giờ đêm cuộc họp mới kết thúc. Mười Hương
cùng viên thiếu tá quân y xuống quan sát trước. Hà Nội về khuya yên
tĩnh. Những người bạn bắt tay anh Trường Chinh và hai người cán bộ đi
cùng. Phong cách của đồng chí Trường Chinh với lập luận sâu sắc, lòng
nhiệt thành yêu nước và lối nói tiếng Pháp chuẩn xác đã hoàn toàn thu
phục họ, mặc dù sau này sự liên kết với phái De Gaulle không được như
mong muốn. Phái De Gaulle ở chính quốc tỏ rõ xu hướng đế quốc, không
thừa nhận sự liên minh do Đảng Cộng sản Đông Dương đặt ra, nhưng hình
ảnh một lãnh đạo cộng sản chân chính của buổi họp ấy đã làm thay đổi
nhiều hành động của các chiến sĩ hòa bình hôm ấy. Nhiều người đã đứng
trong hàng ngũ kháng chiến của Việt Nam sau này như những đảng viên Cộng
sản Việt Nam thật sự.
“Sau cuộc họp, tôi di theo anh Trường Chinh về phía đầu hồ Hale (Thiền
Quang bây giờ). Anh Trường Chinh không có điều kiện quay lại ngôi nhà ở
phố Hàng Ngang. Anh gửi lời chào và cảm ơn cụ Cử, mẹ anh Phan Hiền, đã
tiếp đón tận tình. Rồi anh hẹn sẽ gặp tôi ở An toàn khu. Anh thuê xích
lô đi một hướng khác, sau này anh cho biết là anh đến chỗ anh Trịnh Văn
Phú, người trước đây làm báo tiếng Pháp le Travail (Lao Động) do
anh phụ trách.”
Câu chuyện của ông Mười Hương kể về những cái tên người nước ngoài đã
cùng Việt Nam chống phát xít đưa chúng ta về năm 1943-1944, cách nay nửa
thế kỷ. Những tên người xa xôi ở nhiều quốc gia ấy tưởng là chuyện của
lịch sử. Vậy mà không! Ông Mười Hương bảo:
“Vừa rồi, anh Lưu Văn Lợi (nguyên trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao) bảo có
người con của Frey vừa sang Việt Nam tìm tôi và các đồng chí. Còn Chiến
Sĩ - Borchers có vợ con ở Quảng Ninh đã theo chồng về Đức. Khi tôi sang
Đức có tới thăm. Năm nay anh ấy đã ngoài 90, không rõ còn không. Một anh
nữa là kỹ sư địa chất làm Sở mỏ Pháp dạo ấy, nay mở hiệu thuốc ở Áo. Một
người con của Chiến Sĩ - Borchers thì đã trở thành một họa sĩ ở Đức, còn
một người con gái của Chiến Sĩ - Borchers hiện nay đang dạy học ở Hà
Nội.”
***
Một nhiệm vụ khác không kém quan trọng mà Mười Hương được giao trong
thời gian này là phải liên hệ, tìm tòi để nắm các nguồn tin có lợi cho
cách mạng.
Anh phải liên lạc với anh Nguyễn Tạo. Nguyễn Tạo và Hoàng Xuân Hãn đều
có cha là hai cụ tú tài Nho học cùng quê ở Đức Thọ, Hà Tĩnh. Hơn nữa,
ông Hoàng Xuân Hãn còn là anh rể của Nguyễn Tạo, họ là những người bạn
quen thân nhau từ bé. Ông Tạo đã vượt ngục lần thứ hai ở Bắc Mưu (Buôn
Ma Thuột) cuối năm 1942 và ra Bắc để thăm dò tin tức tìm nối lại với cơ
sở cũ. Qua mối quan hệ với Nguyễn Tạo - Hoàng Xuân Hãn, anh thanh niên
Mười Hương thu thập được nhiều tin tức quan trọng. Giáo sư Hoàng Xuân
Hãn quen biết Komatsư, Viện phó Viện Văn hóa Nhật. Chính giáo sư cho ông
Nguyễn Tạo biết Komatsư nói y sắp về nước vì thời kỳ hoạt động văn hóa
đã xong, nay tới lượt các hoạt động của nhà quân sự. Những tin tức như
thế đã qua cán bộ Công tác đội Mười Hương nhạy cảm và sáng trí giúp lãnh
đạo biết được sự thay đổi chiến lược của kẻ thù. Mười Hương cũng thường
xuyên giữ mối liên hệ chặt chē là anh Lê Tư Huyến, một trí thức trẻ do
anh Lưu Văn Lợi giới thiệu. Anh Huyến là con một nhà Nho yêu nước - là
cơ sở của ta ở Phúc Yên, sau này là Chủ tịch huyện Kim Anh (trong khu
căn cứ). Huyến rất giỏi sinh ngữ, được chọn làm phiên dịch và được
Komatsư tin dùng. Chính anh Huyến đã cung cấp cho Mười Hương những động
thái đáng chú ý của quân Nhật, vào một thời điểm rất quan trọng là tháng
3 năm 1945. Trong các doanh trại quân Nhật ở Hà Nội đang có hoạt động
ráo riết. Sĩ quan và binh lính được phát 10 ngày lương khô, tăng cường
vũ khí, đạn dược. Có cả lệnh cấm trại. Có cả tin Nhật phân phát súng cho
cả thân Nhật Đại Việt.
Nhưng tin tức này lập tức được Mười Hương chuyển tới đồng chí Trường
Chinh vào sáng ngày 6 tháng 3 năm 1945, thời điểm sát giờ phút xảy ra
đảo chính Nhật hất cẳng Pháp. “Nghe tôi báo cáo xong, anh Trường Chinh
cả cười, nói: “Nhật nó sắp lật đổ thằng Pháp đến nơi rồi”. Những dấu
hiệu ấy khẳng định thêm nhận định tình hình của Đảng ta. Đồng chí Trường
Chinh phái Mười Hương vào ngay nội thành thu thập nắm sát thêm tin tức,
củng cố cơ sở và chuẩn bị cho một tình hình thay đổi chắc chắn sắp xảy
ra.
Cái giờ phút lịch sử mà ngày nay chúng ta đều biết về cuộc đảo chính
Nhật hất Pháp này, và về đường lối của Đảng Cộng sản qua chỉ thị mang
tính lịch sử Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta. Nhưng qua
hồi tưởng đầy tính tư liệu của ông Mười Hương chúng ta sẽ như được sống
lại và chứng kiến giây phút lịch sử đó với những chi tiết thật xác thực
đã trôi qua trong đời ông.
“Ngay sau dó, anh Trường Chinh viết giấy triệu tập hỏa tốc Hội nghị
Thường vụ Trung ương mở rộng. Cuộc họp lịch sử này được tổ chức vào
chiều tối ngày 9 tháng 3 năm 1945. Nơi được chọn làm địa điểm họp là
chùa Đồng Kỵ, xã Đồng Quang, Tiêu Sơn (cách ga Từ Sơn khoảng 2 km).
Chập tối, các đại biểu có mặt dưới nhà ngang, chỉ trừ anh Hoàng Quốc
Việt, Ủy viên Thường vụ Trung ương lúc đó vì bận đi công tác nước ngoài
nên không dự được. Cuộc họp Thường vụ Trung ương mở rộng, ngoài Tổng Bí
thư Trường Chinh còn có hai anh Nguyễn Lương Bằng và Lê Đức Thọ là hai
ủy viên Trung ương mới được bổ sung. Anh Nguyễn Văn Trân, trước phụ
trách Ban Công vận Trung ương, mới được chỉ định làm Bí thư Xứ ủy Bắc
Kỳ. Nhưng chưa kịp họp, bỗng nghe tiếng gõ cửa gấp gáp. Rõ ràng là có
chuyện rồi. Thấy lấp loáng có ánh đèn pin, sư cụ Phạm Thông Hòa cho chú
tiểu ra mở cửa, rồi bước ra sân cất tiếng chào khách:
- Chào thầy phó, thầy chánh trương. Mời các thầy vào chơi.
- Nhà chùa hôm nay có việc gì mà đông khách
thế?
Sư cụ bình tĩnh trả lời: “À, đó là mấy ông thợ sơn đến tô tượng cho nhà
chùa mấy hôm trước. Hôm nay xong việc, các ông đến tính toán tiền nong
rồi ra về cả rồi!”
Viên phó lý và trương tuần chào sư cụ rồi ra về.
Thấy họp ở đây không thật an toàn, anh Trường Chinh quyết định dời cuộc
họp vể địa điểm dự bị tại làng Đình Bảng. Sau khi nói cho sư cụ biết sẽ
không họp ở đây nữa, các anh lẳng lặng đi ra sau vườn. Ở đó có một rặng
tre già, khá um tùm, bên dưới có một lỗ hổng rộng. Các đại biểu theo
chân nhau, lần lượt thoát ra khỏi rặng tre, đi theo anh cán bộ Công tác
đội bảo vệ cuộc họp tên là Nguyễn Trọng Tỉnh, để về phía Đình Bảng.
Khi đến gần rừng Sặt (nay là trường Đại học Thể dục Thể thao) thuộc địa
phận làng Trang Liệt, chỉ còn vượt qua đường xe lửa là vào làng Đình
Bảng thì bỗng nghe tiếng súng nổ rất dữ dội từ phía Hà Nội. Anh Trường
Chinh vui sướng reo lên:
- Nhật Pháp bắn nhau rồi, anh em ơi!
Lúc đó, vào khoảng 20 giờ 30 phút tối ngày 9 tháng 3 năm 1945.
Đã có sự chuẩn bị chu đáo từ trước, anh Nguyễn Trọng Tỉnh và anh Lim,
hai con trai ông Đám Thi đưa các đại biểu về họp ở nhà thờ tổ họ Nguyễn
Tiến, ngay sát nhà ông Đám Thi. Công tác đội bố trí người canh gác cẩn
thận. Anh Trường Chinh nhắn anh Tỉnh đi gặp Bí thư Chi bộ Đình Bảng chọn
ngay mấy thanh niên học sinh nhanh nhẹn, tháo vát, đạp xe băng qua cầu
Sông Cái sang bên Hà Nội làm nhiệm vụ thu thập tin tức.”
Chỉ thị “Nhật Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” đã được chuyển đi
khắp cả nước qua mạng lưới giao thông của Công tác đội. Ông Mười Hương
còn làm nhiệm vụ bố trí cho đồng chí Trường Chinh gặp một đại biểu từ
Sài Gòn ra. Đó là anh Trịnh Xuân Cảnh do Xứ ủy Nam Kỳ phái ra báo cáo
với Thường vụ Trung ương. Cuộc gặp gỡ được bố trí ở Thượng Cát (Gia
Lâm). Những tin tức về đời sống của nhân dân miền Nam, tình hình hoạt
động của Đảng bộ Nam Kỳ được anh Cảnh trực tiếp báo cáo với đồng chí
Trường Chinh và cũng chính cuộc gặp này, anh Cảnh được đồng chí Trường
Chinh trực tiếp giao bản chỉ thị “Nhật Pháp bắn nhau và hành động của
chúng ta” để đem vào miền Nam.
Cùng thời gian đó, chị Kỳ (vợ đồng chí Văn Tiến Dũng) là cán bộ Công tác
đội đảm nhiệm một đường dây khác vào Nam. Đó là vào dịp Xứ ủy Nam Kỳ cử
anh Lý Chính Thắng (là cháu đồng chí Hà Huy Giáp) ra bắt liên lạc với
Trung ương và lúc trở về, chị Kỳ đã đi cùng, đem theo chỉ thị đó vào Nam
giao cho đồng chí Ung Văn Khiêm và Hà Huy Giáp.
Về thời điểm lịch sử trước cuộc Cách mạng tháng Tám vĩ đại này, sử sách
đã ghi. Nhưng trong ký ức cá nhân ông Mười Hương được ghi chép lại như
sau:
“Nhật đã hất cẳng Pháp như thế nào?
Vào 6 giờ chiều ngày 9/3/1945, đại sứ Nhật Matsumoto cùng lãnh sự Kono
đã đến gặp Toàn quyền Đờ-cu tại phủ toàn quyền trao một tối hậu thư đòi
các lực lượng vũ trang Pháp phải đặt dưới quyền chỉ huy của Nhật. Mọi
phương tiện giao thông, cơ quan ngân hàng, hành chính đều phải trao cho
Nhật. Nhưng thật ra Nhật lúc này cũng ở thế không dễ dàng gì. Đông Dương
có thể là hợp điểm rút lui của đại quân Nhật dưới chiến thắng của Đồng
minh. Ba ngày trước, Manila thủ đô của Philippine đã rơi vào tay Mỹ. Hai
ngày trước, ổ chiến đấu cuối cùng của quân Nhật giữa đại dương là đảo
Corrigedor cūng đã hạ vũ khí. Theo tối hậu thư, trong vòng hai tiếng
đồng hồ, quân Nhật điều quân rậm rịch khắp nơi. Nhận được sự trả lời sao
đó, Nhật cho rằng Đờ-cu đā bác bỏ tối hậu thư và từ 20 giờ 30 phút tối
9/3, tiếng súng đảo chính của Nhật đã nổ ra cùng một lúc từ Sài Gòn, Hà
Nội và tất cả những nơi có quân Pháp đóng trên toàn Đông Dương. Bấy giờ,
thực ra lực lượng quân Pháp đông hơn Nhật. Cuộc đảo chính diễn ra rất ác
liệt ở Hà Nội. Trong thành, Pháp chỉ để 450 quân. Cuộc đọ súng kéo dài
suốt đêm, đến gần sáng thì quân Pháp hạ vũ khí đầu hàng. Suốt ngày 10 và
đêm 11/3 đài phát thanh Tokyo loan tin Pháp đầu hàng và danh sách các
nhân vật chóp bu của Pháp từ Đô đốc toàn quyển Đờ-cu, Tư lệnh quân đội
Aymé, tướng về hưu Mooc-dăng, cho đến chánh mật thám Acnu và viên chức
các cấp bị tước quyền và bị bắt.
Ngay trong đêm 9/3 ấy, hội nghị Thường vụ Trung ương mở rộng do Tổng Bí
thư Trường Chinh chủ trì, sôi nổi và hào hứng thảo luận bản dự thảo do
chính anh Trường Chinh viết, chỉ thị: Nhật Pháp bắn nhau và hành động
của chúng ta.” Vì tình thế đang gấp nên hội nghị không kéo dài, anh
Trường Chinh căn dặn các đại biểu ra về cứ theo tinh thần của chỉ thị mà
Thường vụ Trung ương đã kết luận để về phổ biến, tiến hành. Chỉ thị sẽ
được in gửi tới sau. Ngay sáng 10/3 anh Trường Chinh về ngay làng Viên
Nội (Đông Anh) ngồi viết lại hoàn chỉnh văn kiện này. Cơ quan in báo Cờ
Giải Phóng đóng ở Viên Nội và nơi in typô Trần Phú ở Tráng Việt (Phúc
Yên) được huy dộng tập trung vào việc in cấp tốc hàng ngàn bản. Chỉ thị
lịch sử đã ra đời như thế, đến ngày 12/3/1945. Đó cũng là ngày chính
thức phát hành rộng rãi văn kiện này.
Tôi ở nội thành, qua các nguồn tin nắm được, biết các chiến sĩ lê dương
chống phát xít như E. Boocso, E. Phray và Srodơ bị
kẹt ở Hà Nội, bị Nhật bắt giam. Còn Gốtvan một trung sĩ lê dương người
Tiệp thì mất tích.”
Cũng chính ngày 12/3 đó, được sự đạo diễn của Nhật tại Hà Nội, bọn phản
động Đại Việt Quốc gia liên minh (tập hợp phần tử thân Nhật) tổ chức một
cuộc mít tinh không giống ai. Bọn diễn giả mặc áo mưa, đi bốt Nhật đứng
dưới mái hiên quán rượu Tavéc Roayan (nay là nhà triển lãm đường Đinh
Tiên Hoàng) tập tọng diễn thuyết chính trị. Cờ quạt không có. Người tò
mò đến xem chứ không dự, đứng không hàng lối ở các ngã tư Tràng Tiền,
Hàng Khay. Xe tay đứng lẫn người, thỉnh thoảng lại dạt ra khi có xe hơi
nhà binh Nhật chạy qua.
Trong một khung cảnh ngược lại:
Chỉ thị đến đúng lúc học sinh, sinh viên Hà Nội tổ chức kỷ niệm Hai Bà
Trưng, có tới năm vạn người tham gia biểu tình, tinh thần yêu nước đang
rạo rực hơn bao giờ hết.
Nhưng lúc đó nạn đói khủng khiếp bắt đầu diễn ra. Hàng ngày, nông dân
một vùng đồng bằng rộng lớn không có ăn, lũ lượt kéo về thành phố tìm
đường sống. Xác người chết đói mỗi sớm mai nằm la liệt trên vỉa hè,
trong vườn hoa, trong các hầm trú ẩn tránh máy bay xung quanh Hồ Gươm.
“Chính mắt tôi trông thấy đồng bào đói, tay không xông vào cướp xe gạo
của Nhật mặc cho có hiến binh đi áp tải, ngay trước đền Bà Kiệu. Trong
tình hình đó, chủ trương “phá kho thóc giải quyết nạn đói” của Đảng đã
đáp ứng và dấy lên một phong trào mạnh mẽ chưa từng thấy.”
Vào khoảng tháng 4 năm 1945, Mười Hương được lệnh từ nội thành ra An
toàn khu để gặp đồng chí Trường Chinh. Có một việc cần giải quyết là
Trung ương cần một bác sĩ với một số thuốc men để đưa lên chiến khu. Do
công tác cơ sở nhiều ở trong thành Hà Nội nên Mười Hương quen biết các
bác sĩ và sinh viên trường y như Trần Duy Hưng, Vũ Văn Cần, Nguyễn Xuân
Bích. Họ là các thầy thuốc giỏi, có phòng khám bệnh tư. Có cả bác sĩ Lê
Văn Chánh, người miền Nam, sống nhiều năm ở Lào nên còn biệt danh là
Chánh Lào. Thuốc men thì có các cơ sở của ông Mười Hương xây dựng ở kho
nhà Đoan và một số cơ sở khác sẵn sàng ủng hộ cách mạng, như các hiệu
thuốc của dược sĩ Thẩm Hoàng Tín, Đỗ Tất Lợi... Cũng từ đó, đồng chí
Trường Chinh chỉ cho Mười Hương thấy các điều kiện tốt có thể vận động
bác sĩ Lê Văn Chánh. Bác sĩ Chánh là một thanh niên trí thức yêu nước,
đã chấp nhận từ bỏ đô thành, với một bộ đồ mổ gọn nhẹ và một số thuốc
cần thiết đã thoát ly, đi lên Việt Bắc. Người cán bộ Công tác đội như
Mười Hương lúc đó làm đủ mọi việc mà cách mạng cần, từ việc bảo vệ, tổ
chức cơ sở, nắm thông tin, đôi khi triển khai công tác nội dung, vận
động các giới, cho đến cả việc tổ chức những chuyến đi. Chính ông đã
được giao việc tổ chức chuyến đi cho các đại biểu dự Quốc dân Đại hội
Tân Trào. Đại biểu lúc đó rất nhiều thành phần tiêu biểu trong xã hội.
Ông Hoàng Đạo Thúy lúc đó là một nhà sư phạm, thủ lĩnh phong trào Hướng
đạo Việt Nam tại Bắc Kỳ. Lúc đó các tên tuổi như Khuất Duy Tiến, Nguyễn
Hữu Đang, Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Huy Tưởng là đại biểu của Hội Văn hóa
cứu quốc. Đại biểu của Đảng Dân chủ có Dương Đức Hiền, Thanh Thủy, Vũ
Đình Hòe. Nhà thơ Huy Cận, đại biểu cho giới trí thức.
Đến tháng 7 năm 1945 thì đồng chí Trường Chinh và các ủy viên Trung ương
Đảng lên đường đi Tân Trào họp Hội nghị toàn quốc của Đảng.
Ông Mười Hương kể: “Trước khi đi Tân Trào, anh Trường Chinh căn dặn tôi:
- Công việc của anh lúc này vẫn phải bám sát Hà Nội, giữ liên lạc chặt
chẽ với anh Nguyễn Khang, Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ, phụ trách Hà Nội. Mọi
việc xảy ra ở Hà Nội đều tác động đến cả nước. Các cơ sở cách mạng của
Trung ương ở Hà Nội có vai trò quan trọng. Công tác ở Hà Nội, phải lo
củng cố và giữ vững những cơ sở đó. Ở Hà Nội, anh giúp được gì cho Thành
ủy thì cố gắng mà làm cho tốt. Nhưng phải nhớ, anh là cán bộ của Trung
ương cắm tại địa bàn Hà Nội, không được tham gia lãnh đạo Hà Nội. Để rồi
đây còn tập trung vào làm công tác đột xuất của Trung ương trong bước
ngoặt lịch sử sắp diễn ra nay mai.”
Xem tiếp: |