ĐỜI SỐNG VĂN NGHỆ
THỜI ĐẦU ĐỔI MỚI

 

 

Tư liệu
LẠI NGUYÊN ÂN và NGUYỄN THỊ BÌNH
Sưu tầm và biên soạn




LỜI DẪN
 

Phong trào đổi mới, khởi lên ở Việt Nam giữa những năm 1980, đã đưa tới những đổi thay rõ rệt và đáng kể nhất trong đời sống kinh tế xã hội của đất nước vài chục năm nay, từ những năm cuối thế kỷ XX sang những năm đầu thế kỷ XXI.

Đời sống văn hóa xã hội cũng chịu ảnh hưởng của công cuộc đổi mới, tuy không phải bất cứ ai cũng dễ dàng chấp nhận những đổi thay ở lĩnh vực này do những tác động trực tiếp hoặc gián tiếp của tiến trình đổi mới gây nên.

Điều thấy rõ là số đông văn nghệ sĩ đã hưởng ứng phong trào đổi mới ngay khi phong trào được Đảng cộng sản Việt Nam phát động. Nhưng con đường đổi mới không phải chỉ được nghĩ ra một lần là đủ, không phải chỉ được định ra một lần là xong. Ngược lại, quan niệm về đổi mới luôn luôn được bổ sung, điều chỉnh; thực tiễn đổi mới luôn luôn được "nghiệm thu", phân tích. Và điều này tác động không chỉ đến hoạt động kinh tế xã hội mà còn đến cả các hoạt động văn hóa văn nghệ. Vì lẽ đó và nhiều lẽ khác nữa, bức tranh đời sống văn nghệ ở nước ta, kể từ thời đổi mới, đã trở nên đa tạp đa sắc đa diện hơn trước.

Trên chỗ đứng của hôm nay nhìn lại, từ đổi mới khởi lên đến nay, lượng thời gian đã trải vài chục năm. Dấu ấn cuộc đổi mới in lên đời sống văn nghệ Việt Nam đã có thể được quan sát và ghi nhận từ góc độ văn học sử (hoặc văn hóa sử). Người ta đã có thể, hơn nữa đã có lúc thấy cần nhìn lại những lĩnh vực nhất định của đổi mới như một thứ quá khứ, dù là quá khứ rất gần, để làm một sự "tổng kết sơ bộ", để thuyết phục nhau về hướng đi đúng cần tiếp tục, để làm rõ ra những việc thiết yếu còn chưa kịp làm nhưng chắc chắn không thể không làm nếu muốn đi tiếp con đường đổi mới v.v...

Công trình này được biên soạn chính là trong nỗ lực tập hợp tài liệu báo chí đương thời khả dĩ giúp hình dung ít nhiều diện mạo đời sống văn nghệ ở Việt Nam thời đầu đổi mới, từ giữa những năm 1980 đến giữa những năm 1990. Bắt tay vào công trình tập hợp những tư liệu vào loại còn "tươi mới" này, những người sưu tầm biên soạn tuy ít khi gặp phải loại khó khăn thông thường là thiếu nguồn tài liệu (nhưng cũng cần nói rằng, nhân làm công việc này, chúng tôi cũng được mục kích tình trạng các bộ sưu tập báo chí trong nước những năm 1985-1995 tại các trung tâm lưu trữ lớn hiện cũng đã bị mất mát hoặc thiếu số, lẻ bộ, v.v...), song không hiếm khi lại lâm vào trạng thái bị ngợp trước sự đa tạp của tư liệu; một khi số lượng tư liệu quá nhiều với dung lượng quá lớn, nếu người sưu tầm biên soạn non tay, công trình tư liệu sẽ giống như khu rừng rậm, dễ khiến chính mình và sau đó là người đọc bị lạc lối, mất hướng.

Cố nhiên việc tìm lại các văn bản những bài từng đăng báo cách nay mươi, mười lăm năm, bây giờ đã không phải là chuyện dễ. Các bài vở được sưu tầm và tập hợp trong cuốn sách này, chủ yếu là kết quả của hai đợt sưu tầm: đầu tiên là chị Nguyễn Thị Bình cùng một số sinh viên, nghiên cứu sinh của chị tiến hành sưu tầm suốt ba tháng cuối 2005 đầu 2006. Chính nguồn gần 200 tư liệu thu được ban đầu này đã là cơ sở để tôi phác ra và dựng nên một khung sườn sơ bộ cho công trình tương lai, sau đó tiếp tục đọc thêm tìm thêm, mỗi lần tìm thêm tài liệu mới là mỗi lần đem lại những sửa đổi và bổ sung cho cái khung sơ phác ban đầu, làm tăng dần dần chiều dày cho cuốn sách tương lai trên bản sắp chữ vi tính. Trên đường tìm tòi tài liệu cho công trình này, tôi đã được một số bạn nhà báo nhà văn chỉ cho những nguồn tài liệu chưa có hoặc chưa biết; nhân đây xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành về sự giúp đỡ ấy.

Trong việc dàn dựng công trình này thành một bộ sách, điều tôi quan tâm là phân chia khối lượng tư liệu khá lớn đã sưu tầm được thành những cụm nhỏ, dựa theo một vài đề tài hoặc chủ đề nhất định mà các bài viết ấy đề cập; do vậy mà các tư liệu được sắp xếp trong các phần, các đoạn, lớn hoặc nhỏ. Các phần các đoạn ấy cố nhiên là tương ứng với một vài ý tưởng trình bày và phân tích quá trình văn học từ phía người biên soạn. Điều đó có nghĩa là cũng với những tư liệu ấy, một người biên soạn khác hẳn sẽ làm khác; và mỗi tư liệu trước sau vẫn cứ là mỗi tư liệu độc lập. Tôi hiểu rằng, người biên soạn không nên và không thể đưa lời thuyết minh của mình vào mỗi tư liệu, nhưng có thể đặt thêm một vài "lời dẫn" vào trước mỗi cụm tư liệu mà mình đã nhóm lại; những lời dẫn ấy, xin được chấp nhận như là điều cần thiết của việc tổ chức cuốn sách. Cố nhiên phải nói lại rằng các giới hạn phân chia và gom nhóm thành "phần" thành "đoạn" như vậy chỉ là tương đối và ước lệ; mỗi bài viết trước sau vẫn là một tư liệu độc lập.

Tất cả các bài sưu tầm đưa vào sách này đều lấy từ nguồn báo chí xuất bản và phát hành tại Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh hoặc các tỉnh thành khác trong nước từ giữa những năm 1980 đến giữa những năm 1990. Số lượng bài sưu tầm khá lớn, số lượng tác giả có bài được sưu tầm vào sách này cũng khá lớn, vì vậy những người sưu tầm và biên soạn công trình này không thể liên lạc xin phép từng tác giả trước khi ra sách. Chúng tôi mong rằng các vị và các bạn có bài từng đăng báo, tức là từng tham dự đời sống văn nghệ những năm tháng nói trên, sẽ không phản đối việc những bài vở đó được tập hợp lại trong sưu tập này, − một sưu tập có mục tiêu là tập hợp càng đầy đủ càng tốt (dù biết chắc khó mà có thể đầy đủ) nguồn dư luận báo chí đương thời, là cái chứng từ còn lại cho thấy diện mạo của đời sống văn nghệ những năm tháng đã qua. Hơn thế, chúng tôi còn mong muốn rằng, cuốn sách tư liệu ra mắt lần đầu này sẽ được các vị và các bạn có quan tâm đóng góp ý kiến và mách bảo cho chúng tôi những nguồn tư liệu còn thiếu, cần phải bổ sung thêm để sưu tập này sẽ đầy đủ và hoàn chỉnh hơn nữa khi có dịp tái bản.

Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc gần xa.

Hà Nội, tháng Mười 2006
 

LẠI NGUYÊN ÂN

PHẦN MỘT

Tiểu dẫn


Trong phần này Sưu tập muốn phản ánh những tiếng nói hưởng ứng đổi mới khi phong trào được phát động tại Đại hội VI Đảng cộng sản Việt Nam.

Sự kiện được giới văn nghệ sĩ thừa nhận như biểu tượng là cuộc gặp giữa Tổng Bí thư Đảng Nguyễn Văn Linh với một số đại biểu văn nghệ sĩ. Tuyên bố "cởi trói" cho văn nghệ mà người đứng đầu ban lãnh đạo Đảng tuyên bố tại cuộc gặp gỡ này được xem như lời phát động cho phong trào đổi mới văn nghệ.

Đoạn đầu của phần này gồm bài tường thuật cuộc gặp gỡ nói trên, bản ghi bài nói của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, các bài phát biểu của văn nghệ sĩ, trí thức tham gia cuộc gặp gỡ đó.

 

  1. Hai ngày đáng ghi nhớ mãi  (Văn Nghệ, 17-10-1987) - Tường thuật cuộc gặp gỡ của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh với gần 100 văn nghệ sĩ trong hai ngày 6 và 7 tháng 10 năm 1987

  2. Đồng chí Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh nói chuyện với văn nghệ sĩ  (Văn Nghệ, 17-10-1987)

  3. Hồ Ngọc: Cần giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa văn nghệ và chính trị (Văn Nghệ, 21-11-1987)

  4. Nguyễn Quang Sáng - Những điều cần cho văn học

  5. Nguyên Ngọc - Cần phát huy đầy đủ chức năng xã hội của văn học nghệ thuật (Văn Nghệ 31-10-1987)

  6. Nguyễn Hồng Phong - Để văn nghệ ta có được nhiều đỉnh cao và phong phú (Văn Nghệ 5-12-1887)

TIỂU DẪN


Trên thực tế, giới văn nghệ sĩ lên tiếng về đổi mới từ khá sớm, từ đầu những năm 1980, khi họ, trên thực tế, đã tham gia cuộc tranh luận có quy mô rộng về kinh tế, xã hội bằng các sáng tác phim truyện, phim tài liệu, kịch, phóng sự, tiểu thuyết... Khi Đảng chuẩn bị Đại hội VI với việc phát động "đổi mới tư duy, nhìn thẳng vào sự thật", hầu hết văn nghệ sĩ đã hưởng ứng tích cực và đồng thời tìm thấy ở đấy con đường đưa sáng tác văn nghệ thoát khỏi tình trạng trì trệ và công thức, giáo điều.

Dưới đây, những người làm Sưu tập này tập hợp những phát biểu của văn nghệ sĩ, trí thức trên một số tờ báo của giới văn nghệ từ đầu năm 1987 đến trước Đại hội Hội nhà văn Việt Nam lần thứ IV, cuối năm 1989. Các phát biểu này xuất hiện trên báo chí đương thời trong các loại bài mục khác nhau, có khi trực tiếp là bài viết của các tác giả, có khi là trả lời phỏng vấn do các phóng viên ghi lại, v.v... song đều cho thấy những suy nghĩ của mỗi người với tư cách là văn nghệ sĩ, trí thức, về nhu cầu đổi mới, về nội dung đổi mới trong văn hóa văn nghệ.

 

  1. Hà Xuân Trường - Văn học, nghệ thuật trong đổi mới tư duy (Văn Nghệ 1-1987)

  2. Lưu Hữu Phước - Suy nghĩ về đổi mới tư duy trong công tác văn hoá nghệ thuật (Văn Nghệ 1-1987)

  3. Nguyễn Tuân - Nhìn thẳng vào sự thât, nói đúng sự thật sẽ có nhiều tác phẩm hay (Văn Nghệ 17-1-87)

  4. Nguyên Ngọc - Đổi mới trước hết là sự tỉnh táo (Văn Nghệ 17-1-87)

  5. Hoàng Ngọc Hiến - Trước hết là đổi mới cách nhìn (Văn Nghệ 17-1-87)

  6. Nguyễn Minh Châu - Muốn làm ăn phát đạt thì phải coi trọng người trực tiếp sản xuất (Văn Nghệ 17-1-87)

  7. Hồng Chương - Đổi mới nhận thức về sứ mệnh lịch sử của văn nghệ (Văn Nghệ 31-1-87)

  8. Ngô Ngọc Bội - Đổi mới tư duy là cuộc cách mạng tự thân (Văn Nghệ 31-1-87)

  9. Hữu Thỉnh - Đổi mới để hay, để làm sáng rõ bản sắc (Văn Nghệ 17-1-87) 

  10. Trần Độ - Những quan điểm về văn hoá văn nghệ trong Đại hội Đảng lần thứ VI (Văn Nghệ 7-2-87)

  11. Phan Tứ - Băn khoăn của một người vào Quốc hội (Văn Nghệ 4-7-87)

  12. Nguyễn Khải - Nhà báo (Văn Nghệ 4-7-87)

  13. Ngô Thảo - Khi thực tiễn lên tiếng (Văn Nghệ 4-7-87)

  14. Phạm Tiến Duật - Đứng trong lớp người hàng đầu của công cuộc đổi mới (Văn Nghệ 4-7-87)

  15. Lê Lựu - Điều quan trọng lúc này là trung thực và trung thực (Văn Nghệ 4-7-87) 

  16. Nguyên Ngọc - Về cái tiêu cực và cái tích cực (Văn Nghệ 18-7-87)

  17. Nguyễn Khắc Viện - Câu chuyện cũ mới (Văn Nghệ 25-7-87)

  18. Nguyễn Văn Bổng - Cái mới trong văn nghệ (Văn Nghệ 1-8-87)

  19. Thanh Tịnh - "Những việc cần làm ngay" (Văn Nghệ 15-8-87)

  20. Nguyễn Trọng Oánh - Vài ý kiến tản mạn (Văn Nghệ 15-8-87)

  21. Nguyễn Văn Hạnh - Đổi mới tư duy, khẳng định sự thật trong văn học nghệ thuật (Văn Nghệ 15-8-87)

  22. Thanh Thảo - Thơ - can đảm và đoàn kết (Văn Nghệ 22-8-87)

  23. Nguyễn Bùi Vợi - Hình thức và nội dung (Văn Nghệ 29-8-87)

  24. Nguyễn Duy - Phỏng vấn cụ Nguyễn Tuân (Văn Nghệ 29-8-87)

  25. Giang Nam - Cần một đại hội thật sự dân chủ (Văn Nghệ 5-9-87)

  26. Vũ Tú Nam - Cần có sự tổng kết dân chủ và khoa học (Văn Nghệ 5-9-87)

  27. Bùi Minh Quốc - Cuộc sống hôm nay và trách nhiệm của thơ (Văn Nghệ 12-9-87)

  28. Huy Phương - Tiếng nói của văn học (Văn Nghệ 12-9-87)

  29. Trần Văn Giàu - Mấy đề nghị (Văn Nghệ 19-9-87)

  30. Lê Đình Kỵ - Ôn cũ để đổi mới (Văn Nghệ 19-9-87)

  31. Tô Hoài - Cần có những giải thưởng văn học (Văn Nghệ 25-9-87)

  32. Phạm Hổ - Trở lại vấn đề thái độ xã hội (Văn Nghệ 3-10-87)

  33. Văn Hồng - Không thể mặc kệ chúng nó! (Văn Nghệ 3-10-87)

  34. Phan Hồng Giang - Nên có một nghĩa trang dành cho các nhà văn hoá (Văn Nghệ 10-10-87)

  35. Nguyễn Kiên - Để tạo nên những giá trị tinh thần (Văn Nghệ 10-10-87)

  36. Trần Độ - Đôi điều tâm sự (Văn Nghệ 24-10-87)

  37. Võ Trần Chí - Dự báo và chuẩn bị tư tưởng cho những biến đổi xã hội rộng lớn (Văn Nghệ 31-10-87)

  38. Vân Long - Nghĩ về thơ hôm nay (Văn Nghệ 21-11-87)

  39. Nguyễn Minh Châu - Hãy đọc lời ai điếu cho một giai đoạn văn nghệ minh họa (Văn Nghệ 5-12-87)

  40. Lại Nguyên Ân - Để có cái mới... (Văn Nghệ 9-1-88)

  41. H. N. - Hội thảo văn học ở Bình Trị Thiên (Văn Nghệ 9-1-88)

  42. Hoàng Phủ Ngọc Tường - Lẽ công bằng (Văn Nghệ 9-1-88)

  43. Xuân Hoàng - Hãy tự cứu mình! (Văn Nghệ 23-1-88)

  44. Hoàng Vũ Thuật - Bản lĩnh của sự lựa chọn (Văn Nghệ 23-1-88)

  45. Nguyễn Trọng Tạo - Cái giá của văn học (Văn Nghệ 23-1-88)

  46. Hồng Nhu - Vẻ đẹp của nỗi đau buồn trong thơ (Văn Nghệ 23-1-88) 

  47. Lại Nguyên Ân: Cơ chế hành chính quan liêu bao cấp và hoạt động văn hoá văn nghệ (Nhân Dân 31-1-1988)

  48. Hồ Ngọc Đại - Có dám làm một cuộc cải cách giáo dục thật sự? (Văn Nghệ 20-2-1988)

  49. Xuân Cang - Đại hội Nhà văn lần này cần theo đúng tinh thần nhìn thẳng vào sự thật  (Văn Nghệ 20-2-1988)

  50. Thành Duy - Tinh thần dân chủ công khai phải được thể hiện rõ tại Đại hội nhà văn sắp tới (Văn Nghệ 27-2-1988)

  51. Nguyễn Đăng Mạnh - Để có một hội nghề nghiệp thật sự (Văn Nghệ 5-3-1988)

  52. Trần Độ - Đổi mới tư duy trong công tác phát hành sách (Văn Nghệ 12-3-1988)

  53. Hoàng Phủ Ngọc Tường - Đổi mới phải là tinh thần, là mục tiêu của Đại hội nhà văn sắp tới (Văn Nghệ 12-3-1988) 

  54. Hoàng Yến - Cuộc hành trình đi vào sáng tạo (Văn Nghệ 12-3-1988) 

  55. Nguyên Ngọc - Điều lệ Hội Nhà văn Việt Nam cần được sửa theo tinh thàn đổi mới  (Văn Nghệ 26-3-1988)

  56. Trần Độ - Về mối quan hệ giữa quản lý và tự do sáng tác trong văn học nghệ thuật (Văn Nghệ 9-4-1988)

  57. Ma Văn Kháng - Gọn nhẹ mà hiệu lực cao là yêu cầu cơ bản đối với tổ chức lãnh đạo một hội nghề nghiệp (Văn Nghệ 9-4-1988)

  58. Lê Lựu - Những câu hỏi về triển vọng của văn học phải là mối băn khoăn chính của các nhà văn đi dự Đại hội (Văn Nghệ 16-4-1988)

  59. Nguyễn Khoa Điềm - Muốn tập hợp nhau lại, phải cùng nhau làm rõ những tư tưởng đổi mới văn nghệ (Văn Nghệ 16-4-1988)

  60. Trần Bạch Đằng - Phiếm luận về văn học nghệ thuật (Văn Nghệ 23-4-1988)

  61. Trần Đức Thảo - Về quan điểm triết học của sự đổi mới, của sự cải tổ có tính cách mạng (Sài Gòn Giải Phóng, 24-4-1988

  62. Thiếu Mai - Cần phát huy vai trò của phê bình văn học (Văn Nghệ 7-5-1988)

  63. Hoàng Minh - Suy nghĩ và ước mong của một người đọc (Văn Nghệ 14-5-1988)

  64. Phùng Văn Tửu - Những nét mới trong lý luận phê bình (Văn Nghệ 21-5-1988) 

  65. Phạm Mạnh Hùng - Thuý Toàn - Dịch văn học - những vấn đề (Văn Nghệ 21-5-1988)  

  66. Nông Quốc Chấn - Dân chủ trong văn nghệ (Văn Nghệ 21-5-1988)   

  67. Phạm Xuân Nguyên - Cái hèn của người cầm bút (Sông Hương 5-1988)

  68. Minh Huệ - Cách làm đại hội cũng phải mới (Văn Nghệ 21-5-1988)   

  69. Dương Thu Hương - Lớp người viết tứ tuần phải có vai trò rõ rệt hơn (Văn Nghệ 4-6-1988)

  70. Trần Đĩnh - Đổi mới cái tâm (Văn Nghệ 4-6-1988)

  71. Mai Văn Tạo - Tự do sáng tác -- Điều kiện sống còn của người cầm bút (Văn Nghệ 11-6-1988)

  72. T.N.P. - Mấy nhận xét về tình hình văn hoá văn nghệ thời gian qua (Văn Nghệ 26-6-1988)

  73. Lê Công Thành - Hy vọng ở các đại hội (Văn Nghệ 9-7-1988)

  74. P.V. – Các nhà văn Nam Trung Bộ thảo luận về văn xuôi (Văn Nghệ 9-7-1988)

  75. Diệp Minh Tuyền - Cần đổi mới cơ chế Hội Nhà văn (Văn Nghệ 16-7-1988)

  76. Phong Lê - Lại bình về giá trị của "chất xám" (Văn Nghệ 16-7-1988)

  77. Nguyễn Trọng Tín - Thử nhìn lại mình (Văn Nghệ 30-7-1988)

  78. Ngô Thảo - Nên chăng? (Văn Nghệ 20-8-1988)

  79. Nghiêm Minh - Qua hội thảo về chất lượng sách văn học (Sài Gòn giải phóng 11-9-1988)

  80. Lê Văn Thảo - Về những trang viết hôm nay (Văn Nghệ 5-11-1988

  81. Trần Độ - Văn nghệ cần tiếp tục đổi mới (Văn Nghệ 12-11-1988)

  82. Trần Bạch Đằng - Tiếp tục con đường đổi mới trong sáng tạo văn học nghệ thuật (Sài Gòn giải phóng 23-11-1988)

  83. P.V. - Trò chuyện văn chương với Nguyễn Minh Châu (Văn Nghệ 3-12-1988)

  84. Bùi Hiển - Gắn liền tâm huyết với công cuộc đổi mới xã hội (Văn Nghệ 3-12-1988)

  85. Mai Quốc Liên - Về một vài vấn đề văn học đang được thảo luận (Văn Nghệ 31-12-1988)

  86. Nguyễn Đăng Mạnh – Đoàn kết thật sự, dân chủ thật sự, đổi mới thật sự (Sông Hương 18-1-1989)

  87. P.V. - Trước ngưỡng cửa của sự đổi thay (Sông Hương)

  88. Lại Nguyên Ân - Mấy nhận thức về đổi mới trong văn nghệ (Văn nghệ 28-10-1989)

  89. Đinh Xuân Dũng - Vài suy nghĩ về những cuộc tranh luận văn nghệ gần đây (Văn nghệ 22-7-1989)

 

PHẦN HAI

Tiểu dẫn: Ở phần này những người làm Sưu tập này tập hợp tư liệu trên một số đề tài được bàn thảo, tranh luận trong những năm đầu đổi mới. Đó là xung quanh vấn đề văn nghệ và chính trị, vấn đề quan hệ giữa văn nghệ với hiện thực và luận đề "văn nghệ phản ánh hiện thực", chung quanh các quan niệm về phê bình văn nghệ và đánh giá trạng thái phê bình trong thực tế đời sống văn nghệ; ngoài ra là một số vấn đề khác như xung quanh phạm trù tính nhân loại của văn nghệ, phạm trù nghệ sĩ trong lý luận văn nghệ, ý nghĩa của tinh thần phê phán trong nghệ thuật và khoa học nhân văn,... Có một đề tài mà hóa ra giới văn nghệ lại là "đầu têu" sớm hơn ai, ấy là bàn thảo về sách văn học cho trẻ em và nội dung sách giáo khoa văn học, điều mà càng về sau càng trở thành vấn đề lớn, giành được sự quan tâm của toàn xã hội. Tất nhiên các vấn đề không nảy sinh cùng một lúc; có vấn đề nổi lên ngay những ngày đầu của phong trào đổi mới, lại có những vấn đề nảy sinh về sau, trong tiến trình công cuộc đổi mới đi vào đời sống, chẳng hạn những vấn đề hiện đại hóa tư duy lý luận, vấn đề hội nhập về văn hóa khi đời sống hàng ngày diễn ra sự hội nhập về kinh tế,... chỉ nảy sinh từ giữa những năm 1990. Xen giữa các chủ đề trên, Sưu tập dành một đoạn trong phần này cho văn tiểu luận đặc sắc của một vài nhà văn đã xuất hiện và khẳng định được chỗ đứng trong văn học tiếng Việt chính ở văn nghệ thời đầu đổi mới này

 

  1. Lê Ngọc Trà - Văn nghệ và chính trị (Văn nghệ 19-12-1987)

  2. Nhiều tác giả - Thảo luận bàn tròn tại tuần báo Văn nghệ (Văn nghệ, 27-2-1988, 5-3-1988)

  3. Nguyễn Khải - Mấy lời nói lại và nói thêm (Văn nghệ, 2-3-1988)

  4. Lại Nguyên Ân - Về một phương diện của quan hệ giữa văn nghệ và chính trị (Sông Hương, 3-1988)

  5. Nguyễn Văn Hạnh - Văn nghệ và chính trị (Văn nghệ, 7-5-1988)

  6. Nguyễn Thanh Hà - Mấy điều cần nói lại (Tạp Chí Cộng Sản, 7/1988)

  7. Lê Xuân Vũ - Quan hệ giữa văn nghệ và chính trị không phải là quan hệ giữa hai "bá quyền" trong xã hội (Tạp Chí Cộng Sản, 7-1988)

  8. Lữ Phương - Chính trị và văn nghệ: đổi mới hay không đổi mới (Sông Hương, tháng 3 và 4/1989)

  9. Lại Nguyên Ân - Vài điều cần trao đổi lại (Sông Hương, số 36 (tháng 3 & 4, 1989)

  10. Lại Nguyên Ân - Mấy ý kiến về phê bình văn học (Quân Đội Nhân Dân 11-7-1987)

  11. Nguyễn Đăng Mạnh - Phê bình văn học trong tình hình mới (Văn Nghệ, 29-8-1987)

  12. Phan Cự Đệ - Mấy ý kiến về đổi mới tư duy trong lý luận, phê bình văn học (Văn Nghệ Quân Đội, 12-1987)

  13. Tôn Gia Các - Xin hỏi: Có thật lòng muốn đổi mới không? (Văn Nghệ, 19-3-1988)

  14. Lại Nguyên Ân - Đã nghĩ lối mới hay vẫn nghĩ lối cũ? (Văn Nghệ Quân Đội, số 5-1988)

  15. Anh Đào - Đổi mới tư duy trên tinh thần khoa học và cách mạng (Văn Nghệ Quân Đội, số 6-1988)

  16. Phạm Xuân Nguyên - Bàn chuyện đổi mới trong văn học (Văn Nghệ Quân Đội, số 7-1988)

  17. Lã Nguyên - Vì một quá trình văn học tương lai (Văn Nghệ 23-1-1988)

  18. Phong Lê - Phê bình tự phê bình (Văn Nghệ, 1-10-1988)

  19. Lê Đình Kỵ - Nghĩ về công việc phê bình văn học hôm nay (Văn Nghệ, 14-1-1989)

  20. Hà Minh Đức - Suy nghĩ về công tác phê bình văn học (Văn Nghệ 11-3-1989)

  21. Phong Lê - Lý luận phê bình trong sự nghiệp đổi mới (Văn Nghệ 22-4-1989)

  22. Vương Trí Nhàn - Phê bình trong cơ chế tự thoả mãn của đời sống văn học (Văn Học và Dư Luận, số 10-1991)

  23. Lê Ngọc Trà - Phê bình văn học cũng là văn học (Lý luận và văn học, Tp.HCM, 1990, Nxb Trẻ, tr.71-81)

  24. Lê Tiến Dũng - Nhà phê bình và cái roi ngựa (Cửa Việt, Quảng Trị, số 12-1992)

  25. Lại Nguyên Ân - Đổi mới điều kiện sống, là điều kiện sống của đổi mới (Sống với văn học cùng thời, 1997)

  26. Lê Ngọc Trà - Vấn đề văn học phản ánh hiện thực (Văn Nghệ 14-5-1988)

  27. Lê Ngọc Trà - Tư tưởng lý luận của nhà văn và sáng tác văn học (Văn nghệ, 22-8-1987)

  28. Trần Đình Sử - Phương diện chủ quan của phản ánh và đặc trưng của văn nghệ (Lý luận và phê bình văn học, 1996)

  29. Trần Đình Sử - Tính nhân loại của văn học (Văn nghệ, Hà Nội, số 1 & 2 (9-1-1988)

  30. Lê Ngọc Trà - Vấn đề con người trong văn học (Lý luận và văn học, Nxb Trẻ Tp.HCM, 1990, tr.51-65)

  31. Lê Ngọc Trà - Nghệ sĩ (Lý luận và văn học, Nxb Trẻ Tp.HCM, 1990, tr.66-70)

  32. Lại Nguyên Ân - Nghệ sĩ và xã hội (Sân khấu, số 2-1988)

  33. Vương Trí Nhàn - Mặc cảm - tha hóa - phân thân trong tâm lý người cầm bút (Cửa Việt,1991)

  34. Lê Chí Dũng - Về quan hệ giữa điển hình văn học và điển hình cuộc sống xã hội (Văn nghệ, 10-12-1988)

  35. Lê Chí Dũng - Về khả năng phản ánh phủ định của chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa (Văn nghệ, 30-4-1988)

  36. Phạm Minh Lăng - Vai trò của phê phán trong phương pháp luận khoa học nhân văn (Văn nghệ, 3-3-1990)

  37. Hoàng Ngọc Hiến - Thời kỳ văn học vừa qua và xu thế phát triển (Văn nghệ, 4-1990)

  38. Nguyễn Văn Lưu - Có âm dương trong văn học hay không? (Văn nghệ, 5-1990)

  39. Đỗ Lai Thuý - Một cách nhận diện thời kỳ văn học vừa qua (Văn nghệ, 6-1990)

  40. Hoàng Ngọc Hiến - Những nhận xét xác đáng và những hiểu lầm đáng tiếc (Văn nghệ, 24-11-1990)

  41. Trần Đình Sử - Đổi mới lý luận tức là hiện đại hoá lý luận (Văn nghệ, 8-1-1994)

  42. Đỗ Văn Khang - Góp vào hiện đại hoá nền lý luận văn học Việt Nam (Văn nghệ 5-3-1994)

  43. Lã Nguyên - Nghĩ về vấn đề hiện đại hoá lý luận văn học ((Văn nghệ 12-3-1994)

  44. Vương Trí Nhàn - Hội nhập với thế giới để tránh nguy cơ văn học tụt hậu trước đời sống (Văn nghệ, 29-7-1995)

  45. Trần Mạnh Hảo - Đừng công nghệ hoá văn chương (Văn nghệ, 29-7-1995)

  46. Lý Tùng Hiếu - Vấn đề của hội nhập: tri thức là sức mạnh (Phụ nữ, 28-6-1995)

  47. Lương Sinh - Than ôi, cái đầu óc sùng ngoại (Công an TP HCM, 9-8-1995)

  48. Vương Trí Nhàn - Hội nhập như một lẽ đương nhiên (Phụ nữ TPHCM 26-8-1995)

  49. Trần Bình - Chiếc áo dài của phụ nữ Việt Nam (trao đổi với nhà lý luận Vương Trí Nhàn) (Công An TP  HCM 6-9-95)

  50. Lại Nguyên Ân - Vấn đề hội nhập: từ kinh tế đến văn hoá (Phụ nữ TP HCM 9-9-1995)

  51. Hoàng Tuệ - Hội nhập để phát triển (Thanh Niên, 14-1-1996)

  52. Đoàn Minh Tuấn - Hội nhập: Cần có những người đưa tin uyên bác (Phụ nữ TP HCM 23-9-1995)

  53. Đinh Quang Tốn - Đừng sợ văn học Việt Nam tụt hậu (trao đổi với Vương Trí Nhàn) (Tác phẩm mới, số 10-1995)

  54. Ngô Vĩnh Bình - Trở lại vấn đề "hội nhập văn hoá": Coi chừng xu hướng muốn hoà tan (Công an thành phố, Tp.HCM. 6-12-1995)

  55. Nguyễn Huy Thiệp - Khoảng trống ai lấp được trong tư tưởng nhà văn (Sông Hương, 42/1990)

  56. Nguyễn Huy Thiệp - Nhà văn và bốn trùm mafia (Sông Hương, số 46-1991)

  57. Phạm Thị Hoài - Viết như một phép ứng xử (Sông Hương, số 39-1989)

  58. Phạm Thị Hoài - Một trò chơi vô tăm tích (Văn nghệ, 17-2-1990)

  59. Thảo luận về sách văn học cho thiếu nhi và việc dạy văn ở các trường phổ thông (Văn nghệ, 28-5-1988)

  60. Võ Quảng - Sách văn học cho thiếu nhi (Văn nghệ, 28-5-1988)

  61. Trần Hoài Anh - Sự đổi mới của văn nghệ hôm nay và vấn đề trích giảng những tác phẩm văn học trong nhà trường (Văn nghệ, 14-5-1988)

  62. Phan Kế Hoành - Cần mau chóng cải cách môn văn ở cấp phổ thông trung học (Văn nghệ, 28-5-1988)

  63. Văn Hồng - Trăn trở đôi điều (Văn nghệ, 28-5-1988)

  64. Hoàng Phủ Ngọc Tường - Hiểu văn và dạy văn (Văn nghệ, 26-6-1988)

  65. Nguyễn Đăng Mạnh - Vài suy nghĩ về "đổi mới tư duy" trong giảng dạy văn học (Văn nghệ 3-9-1988)

  66. Phạm Toàn - Dạy văn cho học sinh phổ thông (Văn nghệ 8-10-1988)

  67. Phan Trọng Luận - Về mối quan hệ giữa viết văn và dạy văn (Văn nghệ, 15-10-1988)

  68. Văn Tâm - Một cuộc bỏ phiếu văn chương của công chúng ngành giáo dục (Văn nghệ, 10-3-1990)

 

PHẦN BA

TIỂU DẪN: Phần này tập hợp dư luận nghiên cứu phê bình cho thấy những nhận xét về sự chuyển động và trạng thái của văn nghệ, của các loại thể văn chương trong chính những năm đầu đổi mới này. Một số điểm sáng của đời sống văn nghệ sẽ được các chùm tư liệu riêng cho thấy rõ đôi nét, ví dụ sự trở lại của các ca khúc trữ tình trước 1945 trong sự đón nhận nồng nhiệt của công chúng, hoặc vị trí tiên phong thời đầu đổi mới của tuần báo Văn nghệ trong cảm nhận của nhà văn trong giới và của bạn đọc gần xa...

  1. Lã Nguyên - Văn học Việt Nam trong bước ngoặt chuyển mình (Văn Nghệ 5-11-88)

  2. Lại Nguyên Ân - Thử nhìn lại văn xuôi mười năm qua  (Văn học, Hà Nội, số 1 (tháng 1 & 2-1986)

  3. Lê Tiến Dũng - Bước phát triển của văn xuôi Việt Nam sau 1975 (Cửa Việt, Quảng Trị, số 6 (Xuân Tân Mùi 1991) )

  4. Mai Huy Bích - Đề tài gia đình trong văn xuôi những năm gần đây (Văn nghệ, Hà Nội, số 23 (4-6-1988)

  5. Huỳnh Như Phương - Văn xuôi những năm 80 và vấn đề dân chủ hoá nền văn học (Văn học, tháng 7 & 8-1991)

  6. Vương Trí Nhàn - Bước đi không thể đảo ngược (Văn nghệ, 1-12-1988)

  7. Ngọc Oanh: Khởi sắc hay là sự chuyển mình của văn học (Văn nghệ, 7-12-1988)

  8. Huỳnh Như Phương - Cảm hứng phê phán trong văn chương hiện nay (Văn nghệ, 11-6-1988)

  9. Nguyên Ngọc - Văn xuôi sau 1975, thử thăm dò đôi nét về quy luật phát triển (Văn học, tháng 7 & 8-1991)

  10. Từ Sơn - Nghĩ về công chúng văn học của chúng ta hiện nay (Văn học, tháng 7 & 8-1990)

  11. Võ Hồng Ngọc - Thể ký và những tín hiệu của một chân trời văn học mới (Văn nghệ, 7-5-1988)

  12. Vương Trí Nhàn - Sự cần thiết của văn học (Văn nghệ 9-7-1988)

  13. Mai Ngữ - Cuộc hành trình đầy vất vả (Văn nghệ, 11-3-1989)

  14. Hội thảo - Về một chặng đường văn xuôi (Văn nghệ, 25-3-1989 & 1-4-1989)

  15. Hội Thảo: Hội thảo về tình hình văn xuôi (Văn nghệ, 7-4-1990) & 14-4-1990)

  16. Đặng Anh Đào - Từ nguyên tắc đa âm tới một số hiện tượng văn học Việt Nam (Tạp chí Văn học, số 6 (tháng 11 & 12-1990)

  17. Nhiều người: Truyện ngắn hôm nay (Văn nghệ, Hà Nội, số 48 (30-11-1991)

  18. Đinh Xuân Dũng: Đổi mới văn xuôi chiến tranh (Văn nghệ, Hà Nội, số 51 (22-12-1990))

  19.  Hội thảo thơ ở Tp.HCM (Văn nghệ, Hà Nội, số 23 (4-6-1988)

  20. Võ Văn Trực: Khẩn trương nhưng đừng nóng vội (Văn nghệ, Hà Nội, số 23 (4-6-1988)

  21. Nguyễn Bùi Vợi, Phạm Ngọc Cảnh, Phan Cung Việt, Phạm Tiến Duật, Nguyễn Hoàng Sơn, Phạm Đức, Bế Kiến Quốc: Thơ - từ người viết đến người đọc (Văn nghệ,  số 30 (29-7-1989)

  22. Phạm Tiến Duật (thuật) - Thơ và sự phát triển (Văn nghệ, số 10 (11-3-1989))

  23. Phóng viên thuật: Thơ trong tiến trình đổi mới của văn học (Văn nghệ,số 26 (30-6-1990))

  24. Ngô Minh - Thơ hôm nay: gieo và gặt (Cửa Việt, Quảng Trị, số 3 (tháng 6 - 1990))

  25. Vũ Quần Phương - Đôi nét diện mạo thơ bây giờ (Văn nghệ quân đội, Hà Nội, số 10 (tháng 10-1990))

  26. Thảo Phương (thuật):  Dưới những góc nhìn khác nhau (Văn Nghệ 1992)

  27. Thảo Phương (thuật): Lý luận - phê bình văn học: Những vấn đề gì đang đặt ra? (Văn nghệ quân đội, Hà Nội, số 4 (tháng 4-1989)

  28. Lý luận phê bình trong sự nghiệp đổi mới văn học (Văn nghệ, Hà Nội, số 24 (16-6-1990)

  29. Võ Đăng Thiên (thuật) – Văn học: Đổi mới và Phát triển (Tạp chí Cộng sản, Hà Nội, số 11 (tháng 11-1991); số 12 (tháng 12-1991))

  30. Vì sự phát triển vững chắc của văn học (Văn Nghệ, Hà Nội, số 40 (3 - 11 - 1992)

  31. Hữu Mai, Nguyễn Kiên, Lê Minh Khuê, Hà Xuân Trường, Phong Lê, Nguyễn Quang Thân, Đỗ Văn Khang, Nguyễn Văn Lưu, Lại Nguyên Ân, Xuân Cang - Văn học và hiện thực hôm nay (Tác phẩm mới, Hà Nội, số 2 (1992))

  32. Nguyễn Thuỵ Kha - Đêm nhạc Văn Cao (Văn nghệ, Hà Nội, số 6 & 7 (6-2-1988)

  33. Phan Hồng Giang - Những người đem tới niềm vui (Văn nghệ, Hà Nội, số 17 (23-4-1988))

  34. Văn Ký - Về những lời bình ca nhạc (Văn nghệ, Hà Nội, số 29 & 30 (16-7-1988))

  35. Anh Ngọc - Trở lại cái bình thường (Văn nghệ, Hà Nội, số 25 (18-6-1988))

  36. Dương Viết Á - Về cái đời thường trong âm nhạc (Văn nghệ, Hà Nội, số 31 (4-3-1988))

  37. Dương Viết Á - Âm nhạc: Giáo dục hay áp đặt? (Văn nghệ, Hà Nội, số 37 (16-9-1989))

  38. Hồ Sĩ Quý - Đổi mới ở Văn nghệ (Văn nghệ, Hà Nội, số đặc biệt kỷ niệm 40 năm báo Văn nghệ (tháng 4-1988))

  39. Phạm Quang Long - Một vài ghi nhận (Văn nghệ, Hà Nội, số đặc biệt kỷ niệm 40 năm báo Văn nghệ (tháng 4-1988))

  40.  Nguyễn Kim Anh - Đổi mới qua những trang văn xuôi (Văn nghệ, Hà Nội, số 13 (26-3-1988))

  41.  (nhiều độc giả) - Độc giả nói về tờ báo của mình (Văn nghệ, Hà Nội, số 14 (2-4-1988) )

  42.  Xuân Cang - Tiếng nói lương tri của các nhà văn (Văn nghệ, Hà Nội, số 15 (9-4-1988)

  43.  Phóng viên - Trong tình cảm tin yêu chân thành (Văn nghệ, Hà Nội, số 45 (5-11-1988)

  44.  Nguyễn Quang Sáng - Báo Văn nghệ là một biểu hiện đổi mới của văn học (Văn nghệ, Hà Nội, số 43 (22-10-1988)

  45.  Đổi mới báo chí văn hoá văn nghệ  (Tuổi trẻ Chủ nhật, 16-10-1988)

  46. Chung quanh cuộc hội thảo sáng tác trẻ tại Hà Nội (Tuổi trẻ, 13-11-1988)

  47. Nguyễn Đình Thi: Dân chủ và sôi nổi (SGGP 6-12-1988)

  48. Hội Nhà văn VN - Hội nghị VII Ban Chấp hành khoá III (Văn Nghệ 24-9-1989)

  49. Nguyễn Đình Thi - Văn học và đổi mới (Văn Nghệ 10-12-1988)

  50. Nguyên Ngọc - Một điều cần nói lại (Văn nghệ 17-12-1988)

  51. Giang Nam - Trả lời phỏng vấn (Cánh Én, tháng 12-1988)
    - Vũ Hạnh - Về bản tin chi tiết...
    - Nguyễn Khắc Viện - Xin cho biết rõ hơn
    - Ý Nhi - Vấn đề báo Văn nghệ: vấn đề của Đại hội nhà văn IV
    - Nguyễn Duy - Một quyết định bất chấp công luận
    - (12 nhà văn) - Thư ngỏ
    - Thanh Thảo - Thư ngỏ
    - Bùi Minh Quốc - Thư ngỏ
    - Lê Đình Kỵ - Dòng nước ngược
    - Hoàng Phủ Ngọc Tường - Sự phán xét hãy dành cho công chúng và thời gian
    - Đào Xuân Quý - Một quyết định mờ ám
    - Thế Vũ - Điều đáng sợ nhất của văn học
    - Y Điêng,... - Ý kiến ngắn
    - Nguyễn Đình Thi - Trả lời phỏng vấn của báo Tuần tin tức
    - Nguyên Ngọc - Đôi điều cần nói lại
    - Nguyễn Đình Thi - Trả lời

PHẦN BỐN
Tiểu dẫn
- Thiếu Mai - Nghĩ về một "thời xa vắng" chưa xa
- Hoàng Ngọc Hiến - Đọc Thời xa vắng của Lê Lựu
- Mai Huy Bích - Hôn nhân, gia đình, xã hội
qua một cuốn tiểu thuyết
- Nguyễn Hoà - Suy tư từ một Thời xa vắng
- Vương Trí Nhàn - Một đóng góp vào việc nhận diện
con người Việt Nam hôm nay
- Nguyễn Văn Lưu - Nhu cầu nhận thức lại thực tại
qua một Thời xa vắng
- Phong Lê - Đọc lại Thời xa vắng của Lê Lựu
- Lê Thành Nghị - Thời xa vắng, một tâm sự nóng bỏng
*
- Đào Hùng - Dương Thu Hương và những bến bờ ảo vọng
- Nguyễn Khang - Suy nghĩ về tiểu thuyết Bên kia bờ ảo vọng
- Nguyễn Văn Lưu - Đấy cũng chỉ là một ảo vọng
- Hoàng Tiến - Về tiểu thuyết Bên kia bờ ảo vọng
- Nguyễn Tường Lan - Về những nhân vật nữ của Bên kia bờ ảo vọng
- Đỗ Đức Hiểu - Đọc Dương Thu Hương
- Phạm Quang Long - Về một tiểu thuyết
đang có nhiều ý kiến bàn cãi
- Đặng Anh Đào - Hoài niệm, mặc cảm và định kiến
trong Những thiên đường mù
- Đỗ Thị Minh Thuý - Từ Những thiên đường mù,
nghĩ về sự phản ánh bi kịch xã hội
*
- TCVH - Gặp gỡ và trao đổi với Nguyễn Huy Thiệp
- Vương Trí Nhàn - Tưởng tượng về Nguyễn Huy Thiệp
- Đặng Anh Đào - Biển không có thuỷ thần
- Tạ Ngọc Liễn - Về truyện ngắn Vàng lửa
của Nguyễn Huy Thiệp
- Lại Nguyên Ân - Đọc văn phải khác đọc sử
- Nguyễn Hữu Sơn,
Trịnh Bá Đĩnh - Về một lối cảm thụ phê bình "bắt vít"
- Diệp Minh Tuyền - Nguyễn Huy Thiệp, một tài năng mới
- Lê Đình Kỵ - Tướng về hưu, một thành tựu
không thể phủ nhận
- Văn Tâm - Đọc Nguyễn Huy Thiệp
- Lê Xuân Giang - Nhà văn đối thoại, phong cách phúng dụ
- Hoàng Ngọc Hiến - Tư duy tiểu thuyết và phôn-cơ-lo hiện đại
- Trương Hồng Quang,
Nguyễn Mai Xuân - Vàng lửa, "triết học lịch sử"
hay "văn xuôi nghệ thuật"?
- Vương Anh Tuấn - Lịch sử trong quan niệm
của Nguyễn Huy Thiệp
- Greg Lockhart - Tại sao tôi dịch truyện ngắn
Nguyễn Huy Thiệp ra tiếng Anh?
- Nguyễn Văn Lưu - Về những cách đọc văn Nguyễn Huy Thiệp
- Đỗ Văn Khang - Sự "mơ mộng" và "nghiêm khắc"
trong truyện ngắn Phẩm tiết
- Trần Thanh Đạm - Về tính nữ, chữ tâm và lòng nhân ái
*
- Đỗ Đức Hiểu - Đọc Phạm Thị Hoài
- Phạm Phú Phong - Đọc truyện ngắn Phạm Thị Hoài
- Nguyễn Vạn Phú - Đọc Mê lộ của Phạm Thị Hoài:
tập études kỹ thuật
- Lại Nguyên Ân - Những đặc điểm của tiểu thuyết Thiên sứ
- Đặng Thị Hạnh - Đứa trẻ và thành phố trong Thiên sứ
*
- - Thảo luận về tiểu thuyết Những ngày thường
đã cháy lên của Xuân Cang
*
- Trần Bảo Hưng - Đám cười không có giấy giá thú hay
là những nghịch lý đau xót của thực tại
- - Thảo luận về tiểu thuyết Đám cưới
không có giấy giá thú của Ma Văn Kháng
- Nguyễn Việt,
Bùi Kim Chi - Tiểu thuyết Đám cưới
không có giấy giá thú, khen và chê
- Lê Thành Nghị - Về người trí thức trong
Đám cưới không có giấy giá thú
- Trần Quân - Sao ông Phong Thu lại nhận xét như vậy?
*
- Nguyễn Khoa Văn - Đọc tiểu thuyết Những mảnh đời đen trắng
- Nguyễn Trúc Linh - Những mảnh đời đen trắng,
- một cuốn sách nhiều lệch lạc
- (Đỗ Trung Lai ghi) - Toạ đàm về tiểu thuyết
Những mảnh đời đen trắng
- Nguyễn Văn Lưu - Đọc tiểu thuyết Những mảnh đời đen trắng
- Hoàng Dũng - Một cách phê bình đáng lo ngại...
*
- Phạm Xuân Nguyên - Vì sao "ly thân"?
- Nghiêm Thanh,
Nguyễn Trúc Linh - Một cái nhìn thiên lệch
trong tiểu thuyết Ly thân
- Lê Thành Nghị - Nhân đọc Ly thân
- - Thảo luận về tiểu thuyết Ly thân
*
- - Toạ đàm về tiểu thuyết
Góc tăm tối cuối cùng của Khuất Quang Thuỵ
- - Trao đổi về tiểu thuyết của Khôi Vũ
Lời nguyền hai trăm năm
- Trần Bảo Hưng - Đôi điều về Lời nguyền hai trăm năm
- - Trao đổi về tiểu thuyết
Ăn mày dĩ vãng của Chu Lai
*
- Mai Lĩnh - Miền hoang tưởng, - cuốn sách không chỉ bôi đen...
- Hoàng Hồng Hưng - Vài suy nghĩ chung quanh
tiểu thuyết Miền hoang tưởng
- Phan Tứ - Thấy gì qua cuốn Miền hoang tưởng
- - Thảo luận về tiểu thuyết Miền hoang tưởng
*
- Dương Tường - Đọc tập Ngựa biển
- Hồng Tâm - Xin miễn bình
- Lê Quang Trang - Sống lại chăng một thứ thơ tắc tị?
- Đinh Kiều Nguyên - Nhân đọc tập Ngựa biển, nghĩ về sự khen chê
- Đỗ Mai Hà - Đọc Thơ tình Bùi Chí Vinh
- Huy Thể - Tình cảm loạn tình trong thơ
*
- Nguyễn Khắc Phê - Đôi điều quanh ba cuốn tiểu thuyết vừa được giải
- Nguyễn Phan Hách - Hai bức tranh hiện thực nông thôn
- Trung Trung Đỉnh - Dương Hướng và Bến không chồng
- Lê Thành Nghị - Đọc Mảnh đất lắm người nhiều ma
- - Thảo luận về tiểu thuyết Mảnh đất lắm người nhiều ma
- Hồng Diệu - Về Mảnh đất lắm người nhiều ma
- Nguyên Ngọc, Từ Quốc Hoài, Ngọc Anh, Thanh Phước - Về Mảnh đất lắm người nhiều ma
*
- Nguyên Ngọc - Cuốn tiểu thuyết về một cuốn tiểu thuyết
- Đào Hiếu - Thân phận của tình yêu
- Hoàng Hưng - Xin gọi đúng tên
- Hoàng Ngọc Hiến - Những nghịch lý của chiến tranh
- - Thảo luận về tiểu thuyết Thân phận của tình yêu
- Đỗ Văn Khang - Nghĩ gì khi đọc tiểu thuyết Thân phận của tình yêu?
- Phạm Xuân Nguyên - Nghĩ gì khi đọc "Nghĩ gì khi đọc Thân phận của
tình yêu"?
- Đỗ Đức Hiểu - Những nhịp mạnh của tiểu thuyết Thân phận của tình yêu
- Trần Duy Châu - Từ đâu đến "Nỗi buồn chiến tranh"?
- Phạm Chí Dũng - Suy nghĩ về cái tang tóc của Nỗi buồn chiến tranh
- Nguyễn Quang Sáng - Trả lời phỏng vấn của báo Công an thành phố HCM về
quyển Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh
- Nguyễn Khải - Trả lời phỏng vấn của báo Công an thành phố HCM về
quyển Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh
- Vũ Tú Nam - Trả lời phỏng vấn của báo Công an thành phố HCM về
cuốn Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh
- Nguyễn Thị Ngọc Tú, Vũ Quần Phương - Trả lời phỏng vấn của báo Công an thành phố HCM về
cuốn Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh
- Nguyễn Đình Ước, Huỳnh Khái Vinh - Trả lời phỏng vấn của báo Công an thành phố HCM về
cuốn Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh
- Vũ Hạnh - Khi các vị giám khảo xét lại lá phiếu của mình
- Thanh Lê - Thấm đòn qua Nỗi buồn chiến tranh
- Linh Hoà - Luận bàn về Nỗi buồn chiến tranh
-Nguyễn Đình Thi - Trả lời phỏng vấn của báo Công an thành phố HCM
*
- Huỳnh Như Phương - Một đóng góp vào tiến trình tự ý thức của văn học
- Hà Xuân Trường - Đặc trưng văn học
- Nguyễn Hoà - Để văn học thật sự là văn học
- Hoàng Nhân - Lý luận lạc hướng
- Lã Nguyên - Lý luận văn học phải trở thành lý luận lịch sử
- Lữ Phương - Về tính đặc trưng của văn nghệ
- Nguyễn Thanh Hùng - Ở đó còn cả một chân trời
- Bùi Việt Thắng - Về vấn đề văn học phản ánh hiện thực
- Trần Đình Sử - Bàn thêm về vấn đề đổi mới lý luận văn học
- Trần Thanh Đạm - Khái niệm phản ánh hiện thực trong luận đề văn học phản ánh hiện thực
- Trần Duy Châu - Mới hay cũ?
- Phương Lựu - Về cuốn Lý luận và văn học
- Văn Nghệ - Để lý luận văn học ngày thêm xanh tươi
- Lại Nguyên Ân - Thêm vài ý kiến vào một cuộc thảo luận
- (Lê Bình, Tuyết Lộc thuật) – Bàn tròn với Lê Ngọc Trà
- Lữ Phương - Trả lời tạp chí Cửa Việt
- Trần Đình Sử - Phản ánh và sáng tạo thực chất là những vấn đề học thuật nghiêm chỉnh

PHẦN NĂM
Tiểu dẫn

- Phương Lựu - Đối trọng hay hợp lực?
- Đỗ Văn Khang - Trong văn học cũng không thể để nền dân chủ bị lợi dụng
- Đỗ Quang Lưu - Bà già "hồi xuân" và chuyện... "đổi mới"
- Tạ Hữu Yên - Với cây bút trên tay
- Mai Quốc Liên - Vài dòng thời sự văn nghệ
- Bùi Công Hùng - Những điểm nóng hổi của văn học hôm nay
- Phạm Hồ - Ai bảo thủ ai cấp tiến?
- Mai Ngữ - Hãy gọi sự thật bằng cái tên của nó
- Phạm Tường Hạnh - Về bản lĩnh của nhà văn trước thời cuộc hiện nay
- Lê Ngọc Văn - Những sự thật trong đời sống văn học hiện nay
- Nguyễn Thanh Hùng - Chơi cũng phải đúng luật
- Bùi Công Hùng - Sự công bằng trong bình giá văn học
- Phạm Tiến Duật - Văn nghệ và bạn đọc
- Bùi Hiển - Công việc viết văn và sự trung thực
- Nguyễn Văn Lưu - Những ngộ nhận văn chương
- Tố Hữu - Trường Giang - Trò chuyện về văn học hiện nay
- Hồng Diệu - Mấy vấn đề của lý luận phê bình văn học
- Đỗ Văn Khang - Những tham vọng ngoài văn học
- Lê Xuân Vũ - Đứng vững trên miếng đất của nền văn học cách mạng
- Chu Giang - Tác phẩm văn học và cách đọc?
- Bùi Công Hùng - Đọc một số tiểu thuyết gần đây
- Trần Hữu Duy - Về một số bài trên tạp chí Sông Hương số 3
- Bùi Công Hùng - Phê bình và văn học hôm nay
- Tạ Hữu Yên - Sông đầy, cây bụ, nụ tươi
- Phạm Tiến Duật - Về tình hình văn học
- Nguyễn Văn Lưu - Nghệ thuật "nằm vạ"
- Bùi Công Hùng - Những vấn đề của thơ hiện nay
- Mai Quốc Liên - Bàn thêm về thơ, nhà thơ và công chúng
- (P.V.) - Qua cuộc hội thảo về lý luận phê bình của Hội Nhà văn
- Nguyễn Văn Lưu - Đổi mới văn học, quan niệm và thực tiễn
- Vũ Tú Nam - Đôi điều về sách văn học hôm nay
- Trần Thanh Đạm - Về chiếc khung tranh, chiếc đèn lồng, cái bình thường và
cái phi thường trong văn chương
- Nguyễn Thư Hùng - Thích bị phê
- Đỗ Mai Hà - Qua ba cuộc hội thảo văn học
- Đỗ Văn Khang - "Bước qua lời nguyền" và văn học "sám hối"
- Hồ Sĩ Vịnh - Vấn đề con người trên sân khấu hôm nay
- Hồ Sĩ Vịnh - Lý luận phê bình trước những thử thách mới của đời sống văn nghệ
- Đỗ Văn Khang - Vì sao văn của Nguyễn Huy Thiệp ngày càng sa sút?
- Bùi Công Hùng - Sáng tạo nghệ thuật chân chính
- Hoa Lục Bình - Tự do và tuỳ tiện trong sáng tác
- Lê Quang Trang - 45 năm văn học, những thành tựu không thể phủ nhận
- P.V. - Họp cộng tác viên về đấu tranh tư tưởng và phê bình văn học trong tình hình hiện nay
- Dũng Hà - Nghĩ về bản lĩnh người cầm bút hôm nay
PHỤ LỤC
- Anatoli A. Sokolov - Văn hoá và văn học Việt Nam trong những năm đổi mới

Đã lên mạng

 

Nhà văn Việt Nam:
Đổi mới và Hội nhập
Tô Nhuận Vỹ
(talawas 12/2007)

VĂN NGHỆ VÀ CHÍNH TRỊ
Lê Ngọc Trà
Văn Nghệ 19-12-1987

THẢO LUẬN "BÀN TRÒN"
TẠI TUẦN BÁO VĂN NGHỆ
Văn Nghệ, Số 9 (27-2-1988), số 10 (5-3-1988)

VỀ MỘT PHƯƠNG DIỆN CỦA QUAN HỆ
GIỮA VĂN NGHỆ VÀ CHÍNH TRỊ
Lại Nguyên Ân
Sông Hương, số 31 (tháng 5 và 6/1988)

Văn nghệ và chính trị
Nguyễn Văn Hạnh
Văn nghệ, số 19 (7-5-1988)

Mấy điều cần nói lại
Nguyễn Thanh Hà
Tạp Chí Cộng Sản, số 7, 7/1988

Quan hệ giữa văn nghệ và chính trị
không phải là liên hệ giữa hai "bá quyền"
trong xã hội
Lê Xuân Vũ
Tạp Chí Cộng Sản, số 7, 7-1988

Chính trị và văn nghệ
Đổi mới hay không đổi mới
Lữ Phương
Sông Hương, số 36 (tháng 3 và 4/1989)

Vần điều cần trao đổi lại
Lại Nguyên Ân
Sông Hương, số 36 (tháng 3 & 4, 1989)